آگهی

هشدارهای مکرر رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه‌های اخیر دربارۀ پیشرفت برنامۀ هسته‌ای ایران، مساله حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات ایران و غرب در خصوص فعالیت هسته‌ای ایران را بغرنج‌تر از قبل کرده است. آقای گروسی هشدار داده است که تجربه کره شمالی نباید در مورد ایران هم تکرار شود، ولی در شرایطی که حکومت ایران معتقد است برجام برایش دستاوردی نداشته و خسارت محض بوده، معلوم نیست غرب چطور می‌خواهد یا می‌تواند عدول تدریجی و روزافزون جمهوری اسلامی از تعهدات برجامی‌اش را مهار کند. پیروز مجتهدزاده، کارشناس و تحلیلگر روابط بین‌الملل، در گفت‌وگو با یورونیوز به سوالاتی درباره جنبه‌های گوناگون تقابل ایران و غرب بر سر برنامه هسته‌ای ایران و پیامدهای این تقابل پاسخ داده است. آقای مجتهدزاده با وجود بیماری و وضعیت جسمانی نامساعد، به سوال‌های این مصاحبه پاسخ دادند و یورونیوز از این بابت سپاسگزار ایشان است.

یورونیوز: پیشرفت برنامۀ هسته‌ای ایران با نگرانی روزافزون آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کشورهای غربی توام است. برخی از تحلیلگران سیاسی معتقدند جنگ حماس و اسرائیل موجب تشدید مماشات جهان غرب با برنامه هسته‌ای ایران شده است. شما با این تحلیل موافقید یا این که غرب حتی اگر بخواهد، دیگر کار چندانی برای توقف برنامه هسته‌ای ایران از دستش برنمی‌آید؟

پیروز مجتهدزاده: البته که نگرانی‌های جهانی بیشتر شده است. مساله این است که ایران و غرب هر دو در نتیجه عدم دقت در این زمینه، موجب این وضعیت نگران‌کننده شده‌اند. نگران‌کننده هم برای غرب هم برای ایران؛ چون که ایران هم از واکنش‌های تند و صدمه‌زننده غرب، لطمه می‌بیند. طبیعی است که هیچ دولتی، حتی بدترین دولت، حاضر نیست در شرایطی قرار گیرد که از طرف قدرت‌های بین‌المللی دچار صدمه شود.

جمهوری اسلامی هیچ وقت از تهدیدهای واقعی‌اش علیه اسرائیل و دیگران دست برنداشت، در حالی که مطابق گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در بسیاری از موارد سعی کرده است خواسته آژانس و سازمان ملل متحد را برآورده سازد و فعالیت‌های هسته‌ای خودش را محدود کند به حدودی که از دید آژانس مجاز است. جمهوری اسلامی از یکسو، چنین تلاشی کرد، از سوی دیگر، مرتب بحث تهدید خارجی را مطرح کرد و تهدیدکنندگان خارجی را مورد تهدید قرار داد. این یک برخورد دوسویه است. یعنی جمهوری اسلامی ایران مسیرهای متناقضی را در سیاست خارجی‌اش در پیش گرفته و این طبیعتا مشکل ایجاد می‌کند.

ما همه می‌دانیم که اسرائیل در غرب، به ویژه در ایالات متحده آمریکا، چقدر نفوذ سیاسی دارد. بدیهی است که سیاست دوسویه و متناقض جمهوری اسلامی، نتیجه خوبی بار نمی‌آورد و نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند. افزایش این نگرانی‌ها نیز متاسفانه ممکن است منجر به بروز جرقه جنگ شود.

**یورونیوز:**کرۀ شمالی در دوران جرج دبلیو بوش به باشگاه اتمی‌ها پیوست. با توجه به وضع و روند موجود، چقدر احتمال می‌دهید جمهوری اسلامی نیز در دوران ریاست جمهوری جو بایدن، به ویژه اگر دولت بایدن دو-دوره‌ای شود، به جمع کشورهای صاحب سلاح اتمی بپیوندد؟

پیروز مجتهدزاده: به نظر نمی‌رسد که جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر در فکر انجام آزمایش اتمی باشد. پیوستن به باشگاه اتمی‌ها موکول به انجام چنین آزمایشی است. حداقل من هیچ نشانه‌ای نمی‌بینم که جمهوری اسلامی می‌خواهد دست به چنین کاری بزند.

 صرف‌نظر از این که جمهوری اسلامی از نظر تکنیکی آیا واقعا در سطحی است که اگر بخواهد، می‌تواند آزمایش اتمی انجام دهد یا نه؛ من فکر می‌کنم جمهوری اسلامی می‌خواهد به عنوان کشوری شناخته شود که در صورت لزوم، می‌تواند به سلاح اتمی دسترسی داشته باشد. این هم سیاستی در جهت بازدارندگی و دفاع در مقابل حملات احتمالی دیگران است. من مطمئن هستم که جمهوری اسلامی این قدر با سیاست‌های بین‌المللی آشنایی دارد که بداند انجام آزمایش اتمی یک ریسک بزرگ است. در عالم سیاست، وضعیت هیچ دو کشوری عینا شبیه هم نیست.

کره شمالی در زمان جرج دبلیو بوش وضعیت خاصی داشت و ایران امروز در مقابل دولت بایدن، وضعیت متفاوتی دارد. باید یادمان باشد که وقتی کره شمالی دست به آزمایش اتمی زد، این طور مثل جمهوری اسلامی از طرف همه کشورهای جهان و سازمان ملل و به خصوص آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محاصره نشده بود. یعنی این طور تحت کنترل و مراقبت و بازرسی نبود. آن موقع کره شمالی تقریبا با هیچ کشوری در دنیا رابطه نداشت و در خلوت خودش دست به کارهایی زد.

**یورونیوز:**در عین پیشرفت سریع روند غنی‌سازی اورانیوم در ایران، مقام‌های دولت رئیسی بر آمادگی برای مذاکره با آمریکا و اروپا برای احیاء برجام تاکید دارند؛ در حالی که آن‌ها پیشتر منتقد برجام بودند. آیا این یک تاکتیک است برای خریدن زمان، یا این که جمهوری اسلامی واقعا مایل است برجام را در ازای کسب امتیازاتی احیا کند؟

پیروز مجتهدزاده: من فکر نمی‌کنم این تاکتیکی برای وقت خریدن باشد. به نظر می‌آید که دولت جمهوری اسلامی ایران، فارغ از این که رئیس دولت حسن روحانی باشد یا ابراهیم رئیسی، در پی حل مساله است. لقمه‌ای که جمهوری اسلامی در زمینه فعالیت هسته‌ای برداشته، ابتدا بسیار طبیعی و مشروع بود؛ چون تکنولوژی هسته‌ای در زمان شاه بنیان نهاده شد و جمهوری اسلامی هم خواست از برنامه‌های رژیم قبلی عقب‌نشینی نکند. ولی بعدا به دلیل تحرکاتی که از دو طرف صورت گرفت، چه از طرف جمهوری اسلامی که مدام اسرائیل را تهدید می‌کرد چه از طرف اسرائیل و ایالات متحده که مدام جمهوری اسلامی را تهدید می‌کردند، مساله غامض و حساسیت‌ها بیشتر شد.

من فکر می‌کنم که الان هر دو طرف، هم دولت بایدن هم دولت رئیسی، به این نتیجه رسیده‌اند که جلوی این تهدیدها و تشدید وخامت وضعیت را باید گرفت و چه بهتر که بتوانند برگردند به مذاکرات برجام تا توازنی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی پدید آید. من البته تلاش چندانی در این زمینه نمی‌بینم ولی اگر واقعا چنین تلاش‌هایی وجود دارند، این تلاش‌ها باید ناشی از درک این مساله باشد که تهدیدهای گذشته، نتیجه عکس داده و حالا باید طرفین به نحوی محترمانه با یکدیگر کنار آیند.

البته هر کسی که خواهان بازگشت به برجام است، باید به این نکته توجه داشته باشد که ملت ایران از سیاست‌های دولت روحانی در زمینه دستیابی به توافق هسته‌ای راضی نیستند. در دولت روحانی ابتدا برای غرب شاخ و شانه کشیدند ولی بعدا مثل “بچۀ خوب” حرف گوش کردند. هر چه وزیر خارجه آمریکا گفت، آقایان گفتند چشم، حتما! چنین روشی هم درست نیست. اگر دولت رئیسی می‌خواهد برگردد به برجام، باید طوری برگردد که ضعف‌های عملکرد دولت قبلی جبران شود و در سطح مساوی با حریف کنار آید.

مذاکره بهترین راه حل مشکلات است ولی اگر دولتی خواهان مذاکره است، دیگر نباید شاخ و شانه بکشد و تهدید کند. این که پس از آغاز جنگ حماس و اسرائیل، مقامات جمهوری اسلامی گفتند که قرار نیست ایران از طرف هیچ ملتی وارد جنگ شود، موضع‌گیری خوبی بود. وقتی که در عمل چنین است، پس چرا مدام اسرائیل را تهدید می‌کنید؟ آن تهدیدها موجب شده که تمام دنیا نگران برنامه هسته‌ای ایران و دستیابی احتمالی‌اش به سلاح اتمی باشد. اگر می‌خواهید دنیا شما را محدود نکند، پس کسی را تهدید نکند.

امیدوارم جمهوری اسلامی واقعا به این نتیجه رسیده باشد که در سیاست خارجی، هر گونه نشانه تهدید را کنار بگذارد. بخصوص مقامات نهادهایی مثل سپاه پاسداران و ارتش احیانا، باید توجه داشته باشند که حرف‌هایشان در زمینه روابط خارجی، مورد توجه دنیا قرار می‌گیرد. یعنی فقط سخنان مقامات وزارت خارجه مورد توجه قرار نمی‌گیرد. هر دستگاهی که در روابط خارجی کشور خودشان متوسل به تهدید می‌شوند، تهدیدهایشان به حساب می‌آید و ضبط و ثبت می‌شود. چنین رویه‌ای یعنی تهدید همه دنیا و برانگیختن آنها علیه ایران.

امیدوارم هنر دیپلماسی در ایران به جایی رسیده باشد که به این نکات توجه شود. در روابط خارجی، آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است/ با دوستان مروت با دشمنان مدارا. شما که مرتب در حمایت از دوستانتان، دیگران را تهدید می‌کنید، باید بدانید که این رفتارتان از حد و حدود مروت خیلی خارج است و وقتی هم کسانی را دشمن قلمداد می‌کنید و مدام آن‌ها را تهدید می‌کنید، باید بدانید که این رفتار مصداق مدارا با دشمنان نیست.

نباید هر نهادی هر حرفی بزند. نهادهای گوناگون باید مسئول سخنانشان باشند چراکه عواقب حرف زدن غیرمسئولانه، فقط متوجه خودشان نمی‌شود بلکه دامن‌گیر کل نظام و کشور می‌شود.

**یورونیوز:**به نظر شما احیاء برجام در شرایط فعلی ممکن است یا این که ایران و آمریکا باید توافق تازه‌ای کنند؟

آگهی

پیروز مجتهدزاده: حقیقتا من جواب این سوال را نمی‌دانم. به نظرم ایالات متحده و جمهوری اسلامی باید تلاش‌های جدیدی را در پیش بگیرند برای رفع سوءتفاهم‌های جدیدی که بعد از مذاکرات قبلی پیش آمد. البته ین تلاش‌ها منوط به این است که هر دو طرف واقعا خواهان حل صلح‌آمیز مشکلات موجود باشند. بخصوص در ایران حرف‌هایی زده می‌شود که لزوما جزء بدنه اصلی سیاست خارجی ایران نمی‌شود؛ برای این که، همان طور که گفتم، در ایران هر نهادی برای خودش صحبت می‌کند و نظمی در کار نیست. 

این نظم را باید به وجود آورد. مثلا فلان سردار سپاه، بدون هماهنگی با وزارت خارجه، بحث جدیدی را در حوزه سیاست خارجی باز نکند. منظورم این نیست که سپاه از وزارت خارجه اجازه بگیرد یا برعکس. این دوگانگی در دولت روحانی زیاد مشاهده شد. این مشکل دیرینه جمهوری اسلامی باید حل شود و هر نهادی برای خودش حرف نزند. باید نوعی هماهنگی در قبال مسائل مربوط به سیاست خارجی پدید آید. اگر این نظم و هماهنگی برقرار نشود، در هیچ زمینه‌ای از سیاست خارجی، پیشرفتی حاصل نخواهد شد.

**یورونیوز:**اتمی شدن احتمالی ایران چه پیامدهایی در منطقۀ خاورمیانه خواهد داشت؟

پیروز مجتهدزاده: پیامدهای آن خیلی زیاد است. اگر فرضا فردا صبح جمهوری اسلامی ایران اولین آزمایش اتمی‌اش را انجام دهد، بلافاصله جنگ نخواهد شد ولی مانورهای سیاسی و استراتژیک فراوانی صورت خواهد گرفت برای ایجاد مهار جدید؛ چراکه اگر، بر فرض، جمهوری اسلامی آزمایش اتمی انجام دهد، مهاری که تا به حال متوجه این نظام بوده، از بین می‌رود. برای ایجاد مهار جدید، طبیعتا یک سلسله اقدامات جدید صورت خواهد گرفت که ممکن است بحران را خیلی شدیدتر کند و وضع را به انفجار بکشاند.

من نمی‌بینم که جمهوری اسلامی چنین قصدی داشته باشد. به نظرم این حکومت به اندازه کافی متوجه شده است که جهان بر روی کوچکترین تهدید سپاه پاسداران علیه اسرائیل یا هر کشور دیگر، حساب باز می‌کند و این تهدیدها به حساب دخالت سپاه در سیاست خارجی ایران گذاشته می‌شود. یعنی تهدید مختصر سپاه، تهدیدی از سوی دولت بزرگ ایران محسوب می‌شود. به نظرم این آقایان متوجه این نکات شده‌اند و دیگر زبان تهدیدآمیز کمتری به کار خواهند برد.

آگهی

به ایکس یورونیوز فارسی بپیوندید 

**یورونیوز:**آیا دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح اتمی، این حکومت را از خطر حمله خارجی برای همیشه مصون می‌سازد؟

پیروز مجتهدزاده: این سوال از دید من سوال مع‌الفارقی است؛ برای این که جواب این سوال خیلی روشن است. اگر جمهوری اسلامی بخواهد به طور غافلگیرانه دست به تولید سلاح هسته‌ای بزند، غیر از واکنش نظامی بلافاصله، واکنش‌های دیگری هم وجود دارد که محدودیت‌ها را برای نظام جمهوری اسلامی و کشور ایران بسیار شدیدتر خواهد کرد.

من امیدوارم که تهران تدریجا به این نتیجه برسد که پیشرفت نهایی در تکنولوژی هسته‌ای و استفادۀ نظامی از صنعت هسته‌ای باید در هماهنگی با نظام بین‌الملل و مقررات بین‌المللی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد.

البته طبیعی است که ورود ایران به جمع کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای، خطرات جنگی علیه ایران را خیلی کم می‌کند. دیگر شرایطی پیش نمی‌آید که صدام حسینی در کشورهای همسایه پیدا شود که هوس کند مرزهای ایران را به توپ ببندد. اما این به آن معنا نیست که ما فکر کنیم دستیابی به سلاح هسته‌ای، کشور ایران و نظام جمهوری اسلامی را به کلی در برابر تهدیدات خارجی مصون خواهد کرد. این طور نیست. بعضی از دشمنان این استطاعت را دارند که قدرت هسته‌ای یک کشور را، قبل از اینکه اقدامی علیه آن کشور انجام دهند، از کار بیندازند.

آگهی

به هر حال این امر بسیار خطرناک است اگر که خودسرانه صورت گیرد، و عملی است اگر در هماهنگی با مقررات بین‌المللی پیش برود. مقایسۀ وضع کره شمالی با وضع جمهوری اسلامی، چنان که توضیح دادم، به کلی مع‌الفارق است.

لاجرم توصیه من این است که هر امید و آمالی هم اگر در خصوص دسترسی به سلاح اتمی وجود دارد، عاقلانه‌ترین راهش مماشات و هماهنگی و همگامی با سازمان ملل متحد، محافل و مقررات بین‌المللی و کسب اعتماد بین‌المللی است. ما برای کسب اعتماد بین‌المللی ناچاریم که دست از تهدیدهای بین‌المللی برداریم.

تا حالا باید متوجه شده باشیم که این مسیر دوسویه بسیار به ضرر ما است. از یکسو، می‌گوییم ما می‌خواهیم به سلاح اتمی دست پیدا کنیم تا مصون باشیم از تعرض دیگران، از سوی دیگر می‌گوییم ما می‌خواهیم پدر دیگران را درآوریم تا مصون باشیم از تعرض آن‌ها. شما نمی‌توانید هم تهدید کنید، هم بگویید ما بی‌گناهیم.

من فکر می‌کنم که کشمکش‌های چندین و چند ساله اخیر بر سر مساله هسته‌ای، وزارت خارجه و دستگاه رهبری ایران را به این عقلانیت رسانده باشد که غافلگیرانه و یکجانبه نمی‌توانند عمل کنند. هماهنگی با نهادهای بین‌المللی لازم است و برای این منظور، جمهوری اسلامی باید به طور کلی دست از هر تهدیدی بردارد.

اسرائیل و حماس با هم دشمن‌اند؟ این موضوع ربطی به ایران ندارد. پادشاه سابق ایران یکبار گفت ما که باباخوانده اسرائیل نیستیم. جمهوری اسلامی هم باید بگوید ما باباخوانده و دایه گروه‌های فلسطینی نیستیم. این فکر را باید تقویت کرد تا بر بنیانگذاری سیاست خارجی ایران غالب شود.

آگهی