در این نوشتار برآن هستیم براساس نامه 53 نهج‌البلاغه ویژگی‌های کارشناس و مشاور را در یک نظام سیاسی به ویژه نظام دینی بررسی کنیم که در ادامه می‌خوانیم.
متن نامه 53 نهج‌البلاغه: «وَلاَ تُدْخِلَنَّ فِي مَشُورَتِکَ بَخِيلاً يَعْدِلُ بِکَ عَنِ الْفَضْلِ وَ يَعِدُکَ الْفَقْرَ، وَلاَ جَبَاناً يُضْعِفُکَ عَنِ الاُْمُورِ، وَلاَ حَرِيصاً يُزَيِّنُ لَکَ الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ؛ فَإِنَّ الْبُخْلَ وَالْجُبْنَ وَالْحِرْصَ غَرَائِزُ شَتَّى، يَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ بِاللهِ.»
ترجمه: «در امور خود بخيل را وارد مشورت مكن كه تو را از بخشش مانع گردد و از تهيدستى مى ترساند و همچنين با بزدل و ترسو كه تو را در اجراى برنامه‌هايت سست مى‌نمايد، و نه با طمع‌كار كه حرص بر اندوختن و ستمگرى را در نظرت مى‌آرايد. همانا بخل و ترس و حرص سرشت‌هايى جداى از هم‌اند كه جمع‌كننده آنها در انسان سوء ظن به خداوند است.»
امام علی(ع) در اين بخش از عهدنامه مالک اشتر به مسئله مشاوران والى و صفات و ويژگى هاى آنها مى‌‌پردازد و جالب اينکه از اصل لزوم مشورت سخن نمى‌گويد، زيرا آن را امر مسلّمى فرض کرده که هر والى و زمامدار بايد مشاورانى براى مسائل مختلف سياسى و اقتصادى و نظامى داشته باشد تا با استفاده از افکار آنها بهترين راه را براى پيشبرد اين امور برگزيند و از استبداد به رأى و تکيه بر افکار فردى بپرهيزد و مصالح رعايا تا آنجا که ممکن است رعايت شود.
امام علی (ع) مالک اشتر را از مشورت با سه گروه به شدت برحذر مى‌دارد و آثار سوء مشورت با آنها را در عباراتى کوتاه و پرمعنا بيان مى‌دارد و مى‌فرمايند: «هرگز بخيل را در مشورت خود دخالت مده، زيرا تو را از احسان و نيکى کردن منصرف مى‌سازد و از تهیدستى و فقر مى‌ترساند و نيز با شخص ترسو مشورت مکن که روحيه تو را در انجام امور تضعيف مى‌کند و از مشورت با افراد حريص برحذر باش که حرص ورزيدن را از طريق ستمگرى در نظرت زينت مى‌دهند.»
امام علی (ع) در واقع مالک اشتر را به سه اصل توصيه مى‌کند: سخاوت، شجاعت، قناعت و توکل. روشن است که مشورت با فرد بخيل جلوى سخاوت را مى‌گيرد و با شخص ترسو پايه‌هاى شجاعت را سست مى‌کند و با حريص قناعت را متزلزل مى‌سازد که لازمه آن ستم کردن بر رعاياست. از سوى ديگر، افراد بخیل در برابر امور رفاهى رعايا مانع مى‌شوند و ترسوها در امور نظامى و نبرد با دشمنان سنگ مى‌اندازند و محاسبات کارگزاران و مسئولان را دچار اختلال می‌کنند و حریصان در امور اقتصادى سد راه می‌شوند. بنابراين مشاوران بايد از ميان کسانى انتخاب شوند که در شئون مختلف کشور او را يارى دهند و اراده و تصميم وى را تقويت کنند و از امورى که مصالح مردم را برباد مى‌دهد برحذر دارند.
امام علی (ع) در پايان اين بحث به ريشه‌هاى اين سه صفت زشت و ناپسند پرداخته و همه آنها را به يک اصل باز گردانده و مى‌فرمايند: «زيرا بخل و ترس و حرص، تمايلات گوناگونى هستند که جامع آنها «سوء» ظن به خداوند است.» امام در اينجا با یک روانشناسی و انسان‌شناسی عمیق مى‌فرمايند: بخيلان اگر بخل مى‌ورزند براى آن است که به فضل و مواهب الهى سوء ظن دارند و چنين مى‌پندارند که اگر امروز بخشش کنند فردا فقير مى‌شوند و در مى‌مانند و ترسوها به وعده الهى در مورد نصرت ياران حق بدگمانند و چنين مى‌پندارند که اگر عقب‌نشينى نکنند ممکن است تنها بمانند و نابود شوند و حريصان اگر حرص را پيشه کرده‌اند به سبب آن است که توکل بر خدا ندارند و در واقع به قدرت خدا سوء ظن دارند.
مهدی مخبری
انتهای پیام
source