اظهارات اخیر الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، علیه سید حسن عاملی، امام جمعه محبوب اردبیل، جنجال‌های زیادی به راه انداخته است. علی‌اف در این روزها تعریف جدیدی از «دیپلماسی» ارائه داده است؛ دیپلماسی‌ای که در آن سخنان یک فرد عادی در یک مراسم غیررسمی به بهانه‌ای برای حمله به یکی از شخصیت‌های برجسته ایران تبدیل می‌شود. او حتی خواستار برکناری عاملی شده است. این که چرا رئیس یک کشور باید چنین درخواستی مطرح کند، جای سوال دارد؛ اما نکته‌ای که رفتار علی‌اف را به نوعی دیپلماسی کودکانه تبدیل می‌کند این است که درخواست عزل امام جمعه اردبیل در حالی مطرح شده که ایشان تنها در آن مراسم حضور داشته‌اند.
با این حال، اظهارات رئیس دولت آذربایجان بلافاصله موجی از حمایت‌ها از امام جمعه اردبیل را به همراه داشت و کمپین‌هایی در دفاع از وی شکل گرفت. چهره‌های مختلف نیز با واکنش‌های خود، به ادعاهای علی‌اف پاسخ دادند. این ماجرا همچنین نشان داد که ادعای اخیر امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، مبنی بر دخالت باکو در امور سیاسی پاریس، چندان هم بی‌اساس نیست.
**حادثه در مسجد اعظم اردبیل**
چند روز پیش، در مراسمی مذهبی در مسجد اعظم اردبیل، فردی عادی سخنانی علیه مقامات آذربایجان بیان کرد. این سخنان که نه از سوی خطیب رسمی و نه مداح مطرح شده بود، توسط رسانه‌های ضدایرانی برجسته و بزرگ‌نمایی شد.
آیت‌الله عاملی که در همان مراسم حضور داشت، بلافاصله واکنش نشان داد و در خطبه‌های نماز جمعه تأکید کرد: «اظهارات یک فرد عادی نمی‌تواند موضع رسمی جمهوری اسلامی باشد. چنین نسبتی در عالم دیپلماسی غیرمتعارف و سؤال‌برانگیز است.» وی همچنین افزود که جمهوری اسلامی ایران همواره بر اصول اخلاقی و حسن همجواری تأکید داشته و اظهارات غیررسمی افراد عادی نباید به‌حساب مواضع رسمی نظام گذاشته شود.
این رویکرد بار دیگر نشان داد که سیدحسن عاملی شخصیتی اجتماعی و روشنفکر است که همواره بر تعاملات مثبت فرهنگی و ورزشی تأکید داشته است. از جمله اقدامات او می‌توان به دیدار با علی دایی در ماجرای فوت اسرا پناهی و تبیین حقیقت ماجرا حول اتفاقات سال 1401 اشاره کرد. این منش اجتماعی و اخلاقی، از او چهره‌ای محبوب و مردمی ساخته است. آن‌قدر که بلافاصله پس از اظهارات تند علی‌اف علیه او، کمپین‌های مختلفی در فضای مجازی شکل گرفت و تا لحظه نگارش این گزارش، تنها یکی از آن‌ها حدود 22 هزار حامی داشت.
**چرا الهام علی‌اف خواستار برکناری عاملی شد؟**
مواضع عاملی درباره روابط ایران و آذربایجان همواره بر پایه دفاع از منافع ملی ایران بوده است. انتقادات صریح او از نزدیکی باکو با رژیم صهیونیستی، بی‌تردید برای الهام علی‌اف ناخوشایند بوده و بخشی از علت حملات علی‌اف علیه وی همین موضوع است.
در این میان، رسانه‌های خارجی و برخی محافل در جمهوری آذربایجان، با استفاده از سخنان یک فرد عادی در مسجد اعظم اردبیل، تلاش کردند افکار عمومی را تحریک کرده و شکافی در روابط تهران و باکو ایجاد کنند. اما حقیقت این است که تأثیرگذاری سیدحسن عاملی نه‌تنها در اردبیل بلکه فراتر از آن، الهام علی‌اف را به واکنش‌هایی واداشته که از حدود دیپلماسی حرفه‌ای فاصله دارد. با وجود این فشارها، وی بر اهمیت احترام و اخلاق اسلامی تأکید دارد و می‌گوید حتی در مواجهه با توهین‌های سنگین، ما از اصول اخلاقی و اسلامی خود خارج نشده‌ایم و نخواهیم شد.
تهران همواره بر سیاست حسن همجواری تأکید داشته و مواضع امام جمعه عاملی نیز چیزی جز تقویت دوستی میان مردم ایران و آذربایجان نبوده است. برخلاف ادعاهای علی‌اف، سخنان عاملی نه در جهت تفرقه، بلکه در راستای روشنگری و دفاع از منافع ملی ایران بیان شده است.
واکنش غیرمنطقی و حساس الهام علی‌اف به اتفاقی کوچک و غیررسمی، نشان‌دهنده غلبه هیجان او بر سیاست‌ورزی در مدیریت روابطش با ایران است. اما آنچه مسلم است، حمایت مردم و چهره‌های شاخص کشور از شخصیت‌هایی مثل سیدحسن عاملی است که با اخلاق، شجاعت و درایت، از منافع ملی کشور دفاع می‌کنند. احسان موحدیان، کارشناس مسائل قفقاز، معتقد است جمهوری آذربایجان تحت‌تأثیر اسرائیل قرار دارد و این تأثیرات در رفتارهای آذربایجان علیه شیعیان و ایران مشهود است. وی تصریح کرد که آذربایجان پهپادهای اسرائیلی را پناه می‌دهد تا از خاک آذربایجان به سمت نطنز حرکت کرده و علیه تأسیسات هسته‌ای ایران فعالیت کنند، یا در ترور دانشمندان هسته‌ای ایران مشارکت دارند. موحدیان این اقدام را نشان‌دهنده عمق نفوذ اسرائیل در سیاست‌های آذربایجان دانست و تأکید کرد که «آیت‌الله عاملی از همان زمان نسبت به این نفوذ و خطرات آن هشدار داده بود.» این مواجهه عاقلانه و بابصیرت در مواجهه با سیاست‌های غیر مستقلانه آذربایجان باعث شده است که علی‌اف اکنون درخواستی غیرمنطقی از ایران را مطرح کند.