روسیه و ایران اخیراً یک توافق‌نامه جامع و راهبردی را امضا کرده‌اند که گسترده‌ترین همکاری‌های دوجانبه در تاریخ روابط این دو کشور را شامل می‌شود. این توافق‌نامه حوزه‌های مختلفی مانند دفاع، تجارت، انرژی، امور مالی، حمل‌ونقل، کشاورزی، فرهنگ، علم و فناوری، بهداشت و درمان، اطلاعات و مبارزه با تروریسم را پوشش می‌دهد.
این سند که توسط رؤسای جمهوری روسیه و ایران در کاخ کرملین امضا شد، شامل ۴۷ بند است و بیش از ۳۰ زمینه همکاری را از سیاست و اقتصاد تا فناوری و امنیت در بر می‌گیرد. مدت اعتبار این توافق‌نامه ۲۰ سال تعیین شده و پس از پایان این دوره، به صورت خودکار برای دوره‌های پنج‌ساله تمدید خواهد شد.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در یک کنفرانس خبری مشترک با مسعود بزشکیان، این توافق را به عنوان یک تحول بنیادین در روابط دو کشور توصیف کرد و آن را حائز اهمیت دانست. از سوی دیگر، مسعود بزشکیان نیز این توافق را آغاز فصل جدیدی در روابط ایران و روسیه قلمداد کرد.
با این حال، برخلاف توافق‌های مشابه روسیه با کشورهایی مانند چین، کره شمالی و بلاروس، این سند شامل بند دفاع متقابل نیست. در عوض، تأکید شده است که در صورت حمله به یکی از طرفین، طرف دیگر نباید هیچ‌گونه کمک نظامی یا غیرنظامی به مهاجم ارائه دهد که به ادامه تجاوز کمک کند.
این توافق‌نامه تنها سه روز پیش از مراسم تحلیف دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده، امضا شد. ترامپ بارها اعلام کرده است که سیاست سخت‌گیرانه‌تری را در قبال ایران اتخاذ خواهد کرد و برای پایان دادن به جنگ میان روسیه و اوکراین تلاش می‌کند. با این حال، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، هرگونه ارتباط میان زمان‌بندی این توافق و تحولات سیاسی آمریکا را رد کرد.
این سند همکاری نخستین بار در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی مطرح شد و مذاکرات درباره آن در دوران ابراهیم رئیسی ادامه یافت. سرانجام، این توافق‌نامه دیروز در کاخ کرملین به امضای طرفین رسید.
روابط ایران و روسیه در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین، به شکل چشمگیری تقویت شده است. کی‌یف و متحدان غربی آن، روسیه را متهم کرده‌اند که جنگنده‌های پیشرفته سو-۳۵ را در ازای دریافت پهپاد‌های شاهد ایرانی به تهران ارائه داده است. اما مقامات مسکو و تهران این ادعاها را قاطعانه رد کرده‌اند.
در حرکتی دیگر که نشان‌دهنده عمق بخشیدن به روابط ایران و روسیه است، ایران به بلوک بریکس پیوست. همچنین مسعود بزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، یکی از معدود رهبران جهان بود که در اجلاس بریکس در اکتبر گذشته در شهر قازان روسیه شرکت کرد.
دیمیتری کیم، کارشناس امور بین‌الملل، معتقد است که این توافق‌نامه سطح روابط میان ایران و روسیه را از همکاری‌های معمول فراتر برده و به یک اتحاد راهبردی ارتقا داده است. او می‌گوید این توافق جنبه رسمی به این اتحاد بخشیده و ظرفیت‌های تازه‌ای برای تأثیرگذاری در معادلات جهانی ایجاد کرده است.
کیم همچنین هشدار داد که احتمال بروز تضاد‌هایی میان منافع دو کشور وجود دارد. به همین دلیل، در متن این توافق‌نامه تأکید شده است که این سند بیشتر بر تقویت همکاری‌های دوجانبه تمرکز دارد و به طور ویژه حوزه‌هایی مانند همکاری‌های نظامی، فناوری هسته‌ای و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل را هدف قرار داده است.
دیمیتری بابیتچ، کارشناس روابط بین‌الملل، نیز معتقد است که این توافق‌نامه پاسخی به تحولات ژئوپلیتیکی اخیر است. او این توافق را اقدامی پیشگیرانه و بخشی از بازتعریف نظم جهانی می‌داند؛ نظمی که در آن هژمونی ایالات متحده به تدریج تضعیف شده و بازگشت به تسلط پیشین این کشور بسیار بعید به نظر می‌رسد.