کشف کالاهای قاچاق به ارزشی معادل درآمد دو سال گذشته گمرک، نشان‌دهنده ناکارآمدی سیستم‌ها و مدیریت گمرک در دهه اخیر است. با وجود تمامی سازوکارها و بودجه‌هایی که برای راه‌اندازی سامانه‌های جدید گمرکی هزینه شده، چرا همچنان شاهد چنین نتایجی هستیم؟ حجم کالاهای قاچاق کشف‌شده به ۱۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده که معادل درآمد گمرک در دو سال پیش است. این موضوع این سوال را مطرح می‌کند که اقدامات اخیر گمرک در اجرای سامانه‌های جدید چه دستاوردی داشته و چرا با وجود این سیستم‌ها، نتوانسته‌اند جلوی قاچاق را بگیرند و نظارت‌ها را تقویت کنند؟
به گزارش یکی از خبرگزاری‌ها، سردار دوستعلی جلیلیان، رئیس پلیس گمرک، از کشف بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان کالای قاچاق در مبادی رسمی در یک سال گذشته خبر داده است. این رقم معادل درآمد گمرک در دو سال پیش است. این موضوع این پرسش را به وجود می‌آورد که با وجود اجرای طرح‌ها و سامانه‌های جدید گمرکی و هزینه‌های سنگین انجام‌شده، چرا همچنان حجم قاچاق کالا در حال افزایش است و سیستم‌های گمرکی نتوانسته‌اند این مشکل را کنترل کنند؟ آیا روش‌های قدیمی و دفاتر نظارتی در گمرک کارآمدتر از سیستم‌های کنونی نبوده‌اند؟ چه عواملی در سیستم‌های فعلی مانع از کشف قاچاق شده‌اند؟
رئیس پلیس گمرک همچنین اعلام کرده است که در یک سال اخیر، در ۴۰ گمرک هدف کشور، ده مرحله طرح عملیاتی مبارزه با قاچاق انجام شده است. بر اساس این گزارش، کشف پرونده‌های قاچاق و جرایم اقتصادی ۵۲ درصد، کنترل و بررسی محموله‌های گمرکی ۱۴۹ درصد، پرونده‌های کلان سازمان‌یافته ۵۷ درصد، انهدام باندهای قاچاق و جرایم اقتصادی ۲۷۰ درصد، کشف اسناد جعلی گمرکی و جرایم اقتصادی ۳۵۸ درصد، و تعداد متهمان دستگیر شده ۹۹ درصد افزایش داشته است. همچنین کشفیات سامانه‌محور ۸۰۰ درصد رشد کرده و ارزش ریالی کلیه اموال کشف‌شده بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است. در این مدت، پلیس موفق به توقیف ۲۳۰۸ خودرو حامل کالای قاچاق شده است.
در همین راستا، سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا، از اجرای طرح عملیاتی مبارزه با قاچاق کالا در استان‌های دارای گمرک به مدت ۵ روز خبر داده و اعلام کرده است که در این مدت ۷۲۷ میلیارد تومان کالای قاچاق کشف و ۱۰۹ دستگاه کامیون توقیف شده است. این کشفیات پس از خروج کالا از گمرک انجام شده و معادل درآمد دو سال پیش گمرک است. با توجه به افزایش نرخ ارز از ۴۲۰۰ تومان به ۲۸۵۰۰ تومان و بیشتر، درآمد گمرک افزایش یافته است، اما این افزایش به دلیل تغییرات نرخ ارز بوده و نه افزایش حجم تجارت.
بر اساس اعلام رئیس قبلی گمرک ایران، درآمد گمرکی سال ۱۴۰۲ معادل ۲۴۷ هزار میلیارد تومان با رشد ۵۴ درصدی بوده است. همچنین درآمد مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۴۰۲ به ۱۲۶ هزار میلیارد تومان با رشد ۳۲ درصدی رسیده است. درآمد گمرک در سال ۱۴۰۱ معادل ۱۶۰ هزار میلیارد تومان و در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است. این آمار نشان می‌دهد که حجم کشف قاچاق در یک سال اخیر به اندازه درآمد دو سال پیش گمرک در سال ۱۴۰۰ رشد کرده است.
با وجود تمامی سیستم‌ها، سامانه‌های گمرکی و هزینه‌های سنگینی که در سال‌های اخیر برای بهبود عملکرد گمرک انجام شده، نه تنها جلوی فساد، تخلف و قاچاق گرفته نشده، بلکه حجم تخلفات کشف‌شده توسط پلیس گمرک پس از ترخیص کالاها به اندازه درآمد دو سال پیش گمرک بوده است. باید توجه داشت که کشفیات پلیس حاصل تلاش‌های پلیس، منابع خبری و اطلاعاتی است که از درون گمرک یا بازار به پلیس ارائه شده است. با این حال، قطعاً مواردی وجود دارد که از گمرک خارج شده و به بازار رسیده، اما هنوز کشف نشده است.
این سوال مطرح است که با وجود تمامی سازوکارها و بودجه‌هایی که برای سامانه‌های جدید گمرکی هزینه شده، چرا چنین نتایجی حاصل شده است؟ چرا با وجود وعده‌ها و ادعاهای مسئولان گمرک، سیستم‌های جدید نتوانسته‌اند جلوی تخلفات و قاچاق را بگیرند؟ چرا رقم کشفیات پلیس تا این حد بزرگ بوده و چرا گمرک نتوانسته است با تقویت نظارت‌ها و استفاده از سامانه‌ها و روش‌های جدید، مانع از تخلفات شود؟