آیت‌الله اراکی، عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری، در پنجمین مدرسه فصلی زمستانه پژوهشگاه فقه نظام که با موضوع «اقتصاد مردمی از مبانی تا الگوهای علمی» در دانشگاه قم برگزار شد، به بررسی جایگاه مردم در نظام اقتصادی اسلام پرداخت. وی تأکید کرد که جامعه اسلامی بر پایه انسجام میان مردم و حاکمیت شکل می‌گیرد و تمامی ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن ماهیتی اجتماعی دارد.
وی در این نشست بیان کرد که مقوله‌های اجتماعی مانند نظام سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، همگی ماهیتی جمعی دارند و رفتارهایی که در این حوزه‌ها شکل می‌گیرند، به فرد محدود نمی‌شوند، بلکه به کل جامعه تعلق دارند. آیت‌الله اراکی افزود که جامعه از مردم و دستگاه حاکمه تشکیل شده و این دو جزء با هم یک نظام منسجم را ایجاد می‌کنند. بدون این انسجام، جامعه به سمت هرج‌ومرج پیش می‌رود.
وی همچنین اشاره کرد که نظم اجتماعی از طریق یک میثاق جمعی و اراده الهی برقرار می‌شود و در قرآن کریم نیز تأکید شده که ولایت اساس حاکمیت است و این حاکمیت باید بر مبنای اراده خداوند باشد. هیچ فرد یا نهادی نمی‌تواند خود را برتر از دیگران بداند و اراده خود را بر جامعه تحمیل کند، مگر در چارچوب قوانین الهی. رسولان و امامان نیز به عنوان منتقل‌کنندگان اراده الهی عمل می‌کنند و نقش آنان اجرای این اراده در جامعه است.
آیت‌الله اراکی در ادامه به جایگاه منابع طبیعی در اقتصاد اسلامی اشاره کرد و گفت که این منابع متعلق به خداوند است و بهره‌برداری از آن‌ها باید بر اساس نظم و برنامه‌ای باشد که حاکمیت الهی تعیین کرده است. وی افزود که اقتصاد اسلامی برخلاف نظام‌های سکولار که منابع طبیعی را صرفاً بر مبنای قدرت تصرف می‌کنند، استفاده از این منابع را با اجازه الهی جایز می‌داند.
وی همچنین بیان کرد که دولت تنها تسهیل‌کننده بهره‌برداری مردم از منابع است و وظیفه دارد چارچوب‌های لازم را برای بهره‌وری منظم و عادلانه فراهم کند. مسئولیت حاکمیت در ابعاد اقتصادی جامعه روشن است و بر تنظیم روابط اقتصادی و اجتماعی متمرکز می‌شود.
آیت‌الله اراکی در پایان به حدیث‌های متعددی از معصومین (ع) اشاره کرد که بر اهمیت فعالیت اقتصادی، تجارت و بهره‌برداری مشروع از منابع تأکید دارند. وی بر ضرورت همکاری مردم با حاکمیت برای ایجاد نظم عمومی تأکید کرد و گفت که مردم علاوه بر فعالیت در حوزه‌های اقتصادی، وظیفه دارند با کمک به حاکمیت، زمینه را برای تحقق عدالت و بهره‌برداری صحیح از منابع در جامعه فراهم آورند.
نویسنده: مهدی الهی