رویداد ۲۴| روح انگیز درّی: پایان حصر مهدی کروبی شاید آخرین خبر سال پرخبر ۱۴۰۳ بود. در واپسین روز‌های اسفندماه حسین کروبی فرزند مهدی کروبی به پایگاه خبری جماران اعلام کرد که بر اساس دستور رییس قوه قضاییه حصر او پایان یافته است. کروبی پیش از این تاکید کرده بود که بدون پایان حصر میرحسین موسوی و زهرا رهنورد قبول نمی‌کند تا شرایط اش تغییر کند.

حالا بر اساس گفته‌های حسین کروبی، شیخ در جلسه‌ای با ماموران امنیتی تاکید کرده که راضی به پایان یافته حصراش به تنهایی نیست و آن‌ها نیز به او گفته‌اند که همین روند- برداشته شدن حصر- برای میرحسین موسوی و همسرش نیز اجرا خواهد شد.

مهدی کروبی در سه دهه بعد از انقلاب اسلامی یکی از چهره‌هایی بود که می‌شد او را شمایل جمهوری اسلامی دانست؛ از مبارزات قبل از بهمن ۱۳۵۷ تا انتخابات پرماجرای ریاست جمهوری ۱۳۸۸ او در مناصب حکومتی مختلفی از انتصابی تا انتخابی حضور داشت.

کروبی؛ روحانی زاده رشد یافته در خانواده مذهبی و انقلابی

مهدی کروبی در ۴ مهر ۱۳۱۶ در الیگودرز به دنیا آمد. پدر وی احمد کروبی از روحانیون و زندانیان سیاسی بود و به پیروی از پدر به تحصیل علوم حوزوی روی آورد. در ۱۳۴۱ با فاطمه کروبی که خود از مبارزان سیاسی پیش از انقلاب و سیاست‌مداران اصلاح طلب پس از انقلاب است، ازدواج کرد و حاصل این ازدواج ۴ فرزند به نام‌های محمدحسین متولد ۱۳۴۴ دارای ۳۸ ماه سابقه حضور از سن ۱۵ سالگی در جنگ ایران و عراق و حضور در عملیات‌هایی، چون فتح المبین، بیت‌المقدس و والفجر و دارای لیسانس حقوق، محمدتقی متولد ۱۳۴۶ دارای دکترای حقوق بین‌الملل (وی در جنگ ۸ ساله ایران و عراق یک پای خود را بر اثر برخورد با مین از دست داد)، علی متولد ۱۳۵۱ دارای تحصیلات حوزوی و یاسر متولد ۱۳۵۷ است.

کروبی در سال ۱۳۴۲ در رشته فقه و حقوق اسلامی در دانشکده الهیات دانشگاه تهران پذیرفته شد. به دلیل دستگیری‌های مکرر و نیز زندگی مخفیانه در برخی سال‌های در فاصله ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۱ اخذ لیسانس بیش از ۸ سال به طول انجامید.

کروبی در حوزه علمیه قم شاگرد حسینعلی منتظری و آیت الله خمینی بود و مدرک لیسانس فقه و حقوق اسلامی را هم از دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران دریافت کرد. او نخستین اجازه اجتهاد خود را از یوسف صانعی گرفت.

کروبی پس از دستگیری و تبعید خمینی در سال ۱۳۴۲ در انتشار نامه‌های سرگشاده آیت الله خمینی به مقامات رسمی کشور و تبلیغ تفکرات وی در بین مردم بسیار فعال بود و در طول سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ بار‌ها دستگیرشده و چندین سال را در زندان (از جمله سه زندان معروف تهران قزل قلعه، اوین و قصر) گذراند. وی در طی این سال‌ها جمعاً ۹ بار دستگیر و به نقاط مختلف ایران مانند گنبد کاووس تبعید شد

او دربارهٔ زندانی شدن خود در سال ۱۳۴۵ می‌گوید: «پس از چند روز که در مدرسه‌ای مخفی بودم، ساواک به آنجا حمله کرد و دستگیر شدم و یکی از سخت‌ترین بازداشت‌ها را تجربه کردم. در این مدت مأموران ساواک با انواع شکنجه‌ها می‌خواستند منبع اصلی توزیع این نامه را که آقای دعایی مدیرفعلی روزنامه اطلاعات بود پیدا کنند؛ که علی‌رغم شکنجه‌های زیاد، ایشان را معرفی نکردم. بعد ازبازجویی‌ها و شکنجه‌های زیاد مرا به زندان قزل قلعه منتقل کردند.»

کروبی همچنین درباره این دوران زندگی خود گفته است: «سخت‌ترین زندان مربوط به سال ۵۳ بود. در آن سالها، علی‌رغم آنکه وضع مالی خودم بسیار نامساعد بود، اما کمک‌هایی از افراد علاقه‌مند به امام و مبارزات ایشان جمع‌آوری می‌کردم و در اختیار مبارزین و خانواده‌های آنها قرار می‌دادم. همین امر باعث شد که در سال ۵۳ که برخی از دستگیری‌ها به راه افتاد تعدادی از فعالان دستگیرشده در زیر شکنجه مرا معرفی کرده بودند و بر همین اساس من هم دستگیر شدم و بدترین شکنجه‌ها را در همین بازداشت تحمل کردم».

کروبی در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ رهبری شورا‌های محلی را بر عهده داشت که غذا و نیاز‌های ضروری معترضان را تأمین می‌کردند.

پیروزی انقلاب و ورود به مجلس

کروبی با پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۸ در اولین دوره مجلس شورای اسلامی به نمایندگی از زادگاهش الیگودرز وارد مجلس شده و در همین سال به دستور سید روح‌الله خمینی بنیاد شهید انقلاب اسلامی و کمیته امداد امام خمینی را تأسیس کرد.

او در ابتدای انقلاب به عضویت در شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی و عضویت در شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز درآمد و نماینده تام‌الاختیار روح‌الله خمینی در استان لرستان شد. وی در دور دوم، خود را از تهران کاندید کرد و توانست به مقام نایب رئیسی مجلس دست یابد. وی در دور دوم و سوم مجلس شورای اسلامی به عنوان نماینده دوم مردم تهران به مجلس شورای اسلامی راه یافت.

سرپرستی سازمان حج و زیارت و عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی هر دو با فرمان آیت الله خمینی و ریاست دوره سوم مجلس شورای اسلامی از دیگر مسئولیت‌های مهم کروبی در در د هه ۶۰ بوده است.

کروبی و تاسیس مجمع روحانیون مبارز

پیش از انتخابات مجلس سوم در سال ۱۳۶۶ به سبب اختلاف‌های موجود در جامعه روحانیت مبارز عده‌ای اعضای این جامعه از آن جدا شده و گروهی با نام مجمع روحانیون مبارز را بنیان نهادند. نقش محوری را در این انشعاب مهدی کروبی بر عهده داشت که رهبری مجمع را تا زمان خروجش از آن در سال ۱۳۸۴ بر عهده داشت. محمد موسوی خوئینی‌ها، محمد خاتمی و علی‌اکبر محتشمی‌پور از دیگر اعضای مهم این مجمع بودند با انشعاب از جامعه روحانیت مبارز، مجمع روحانیون مبارز را تأسیس نمودند.

کروبی و نامه اعتراضی به منتظری

مجمع در انتخابات مجلس سوم پیروز شد و مهدی کروبی نایب رئیس اول مجلس شد. در همین دوران در ماجرای اعتراض حسینعلی منتظری، قائم‌مقام رهبری، به اعدام‌های آن سال ها، کروبی با اینکه نقشی در این اعدام‌ها نداشت، اما در نامهٔ سرگشاده‌ای با امضای خود و سید حمید روحانی و امام جمارانی خطاب به منتظری استاد سابق خود، انتقادات و اعتراضات تندی را مطرح کرد فقط ۳۵ روز بعد آیت الله منتظری از مقام خود کناره‌گیری کرد.

ردصلاحیت کروبی در دهه ۷۰

شورای نگهبان در سال ۱۳۶۹ مهدی کروبی، به همراه دیگر شخصیت‌های سیاسی سرشناس مجمع روحانیون مبارز و وابسته به جناح چپ نظیر اسدالله بیات زنجانی، علی اکبر محتشمی پورر و هادی خامنه‌ای را در دومین انتخابات مجلس خبرگان رهبری رد صلاحیت کرد.

هم چنین درانتخابات دوره چهارم مجلس در سال ۱۳۷۰ و در اولین انتخابات مجلس بعد از فوت روح‌الله خمینی، شورای نگهبان با تفسیری جدید از قانون، بر نظارت خود بر انتخابات افزود و بیشتر کاندیدا‌های نزدیک به مجمع روحانیون مبارز و جناح موسوم به خط امام را رد صلاحیت نمودند. دوره چهارم مجلس شورای اسلامی، بر خلاف دور سوم، به کنترل جناح راستگرای محافظه‌کار درآمد و طیف همراه مهدی کروبی، در این دوره، در اقلیت قرار گرفتند.

مجمع روحانیون مبارز پس از این انتخابات فعالیت سیاسی خود را متوقف و اعلام سکوت سیاسی کرد. کروبی نیز به غیر از چند موضع‌گیری مانند اعتراض به دستگیری روزنامه‌نگارانی نظیر عباس عبدی در سال ۱۳۷۲ و اعتراض به عملکرد شورای نگهبان در این دوران فعالیت چندانی در صحنه سیاست کشور نداشت.

دوران سکوت سیاسی مجمع روحانیون مبارز در ۲۴ مهر ۱۳۷۵ پایان یافت. یکی از اعضای اصلی این مجمع یعنی محمد خاتمی کاندیدای ریاست جمهوری شد و توانست به طرز غیرمنتظره‌ای با اختلاف بسیار پیروز رقابت شود.

کروبی و ریاست مجلس ششم

کروبی در سال ۱۳۷۸ تصمیم به حضور دوباره در مجلس شورای اسلامی گرفت. وی رأی بیست‌وچهارم شهر تهران را کسب کرد و به ریاست مجلسی رسید که اکثریت آن در اختیار اصلاح‌طلبان و مذهبیون چپ‌گرا بود.

کروبی در اولین روز‌های آغاز به‌کار مجلس ششم طرح اصلاح قانون مطبوعات را از دستور بررسی مجلس خارج کرد. به همین دلیل کروبی همواره در دوران ریاست مجلس مورد انتقاد اصلاح‌طلبان قرار داشت.

از سوی دیگر او در چندین مورد اعتراض‌های سختی هم داشت. از جمله اعتراض او به به توقیف گسترده مطبوعات در سال ۱۳۷۹، اعتراض او به حکم اعدام هاشم آقاجری و اعتراض او به دستگیری حسین لقمانیان نماینده همدان.

در دوران ریاست مهدی کروبی بر مجلس ششم بسیاری از فعالان سیاسی و روزنامه‌نگاران زندانی شدند. دفتر وی همیشه به روی خانواده زندانیان سیاسی باز بود و او بسیاری از اوقات با استفاده از روابطی که با مقامات دیگر داشت موفق به کمک به آنها می‌شد؛ نظیر کمک به آزادی اکبر گنجی و عمادالدین باقی

در انتخابات مجلس هفتم شورای نگهبان بار دیگر تقریباً تمامی کاندیدا‌های اصلاح‌طلب از جمله دو نایب رئیس این مجلس و بیش از ۱۰۰ نماینده دیگر را رد صلاحیت کرد. در حالی که تحصن نمایندگان و استعفای آنها و تهدید سید محمد خاتمی وضعیت سیاسی کشور را در شرایط بحرانی قرار داده بود. کروبی در این انتخابات به مجلس راه نیافت و در بیانیه‌ای مشترک به همراه محمد خاتمی و مجمع روحانیون مبارز خطاب به احمد جنتی دبیر شورای نگهبان نسبت به رد صلاحیت‌های گسترده کاندیدا‌های اصلاح طلب، انتصاب به جای انتخاب و تخلف در شمارش آرا در انتخابات مجلس هفتم اعتراض کرد.

 کروبی و انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۴

مهدی کروبی در انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۴ شرکت کرد. بیشتر احزاب مهم اصلاح‌طلب و حتی بسیاری از اعضای مجمع روحانیون مبارز از مصطفی معین و اکبر هاشمی رفسنجانی حمایت کردند، اما کروبی با شعار اعطای ۵۰ هزار تومان در هر ماه به هر ایرانی بالای ۱۸ سال به جمع‌آوری رأی طبقات فقیرتر جامعه امید داشت. وی در انتخاباتی نزدیک در جای سوم قرار گرفت در حالی‌که تا ساعت پایانی شمارش آراء در جای دوم قرار داشت. مهدی کروبی در بین ۸ نامزد شرکت‌کننده در انتخابات با ۵٫۰۷ میلیون نفر رأی (۱۷٫۳ درصد از کل آرا) و با آرایی نزدیک به محمود احمدی‌نژاد با ۵٫۷۱ میلیون نفر رأی (۱۹٫۵ درصد از کل آرا) و علی اکبر هاشمی رفسنجانی با ۶٫۱۶ میلیون نفر رأی (۲۱ درصداز کل آرا)، پس از احمدی‌نژاد و هاشمی رفسنجانی قرار گرفت و در بسیاری از شهر‌های ایران به عنوان نفر اول انتخاب شد.

اعتراض‌های شدید کروبی پیش از اعلام رسمی نتیجه انتخابات آغاز شد. کروبی از جمله به این نکته اشاره می‌کرد که شورای نگهبان در استان خراسان جنوبی ۲۹۸٬۰۰۰ رأی شمرده در حالی‌که پیش از آن تعداد افراد واجد شرایط فقط ۲۷۰٬۰۰۰ اعلام شده بود. او در اعتراض به این نتایج نامه تندی به رهبری نیز نوشت و پس از انتشار یک پاسخ کوتاه و تند از آیت الله خامنه‌ای با انتشار نامه‌ای دیگر اعلام کرد که از تمام مسئولیت‌های خود در حکومت از جمله مشاور رهبری و عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام خارج می‌شود.

او از مجمع روحانیون مبارز نیز خارج شد تا مقدمات تشکیل حزب اعتماد ملی را فراهم کند.

کروبی و اعتماد ملی؛ از تاسیس تا کناره گیری از دبیرکلی

حزب تازه مهدی کروبی در سال ۱۳۸۴ با نام حزب اعتماد ملی تأسیس شد. دفتر حزب و روزنامه اعتماد ملی پس از انتخابات ۱۳۸۸ تعطیل و پلمپ شد.

مهدی کروبی پس از پلمپ شدن دفتر حزب اعتماد ملی با نوشتن نامه‌ای خطاب به صادق لاریجانی رئیس قوه قضاییه به پلمپ شدن دفتر حزب اعتماد ملی اعتراض کرد و خواستار رسیدگی به پرونده شکنجه و تجاوز زندانیان سیاسی پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم در زندان‌های ایران شد.

با آغاز کار دولت حسن روحانی که کاندیدای اصلاح طلبان در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ بود، زمزمه‌هایی از آغاز فعالیت حزب اعتماد ملی شنیده شد، تا این که در ۹ دی ۱۳۹۲، رسول منتجب نیا، قائم مقام حزب اعتماد ملی اعلام کرد که وزیر کشور، عبدالرضا رحمانی فضلی از این حزب برای شرکت در نشست وزارت کشور دعوت کرده است. منتجب نیا همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا حزب اعتماد ملی پلمپ است؟ گفت: «اگر پلمپ بودیم به جلسه وزیر کشور دعوت نمی‌شدیم.»

او چند سال بعد از دبیرکلی این حزب استعفا داد و الیاس حضرتی جایگزین وی شد.

کروبی و انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸

مهدی کروبی، از نامزد‌های دوره دهم ریاست جمهوری ایران بود. وی اولین فردی بود که حضورش را در انتخابات اعلام کرد و حتی از ۴ سال پیش و در پی عدم موفقیت در انتخابات دوره نهم، با تشکیل حزب اعتماد ملی، جهت حضور در این انتخابات برنامه‌ریزی کرد.

وی در ۲۱ مهر ۸۷ به‌طور رسمی نامزدی‌اش را اعلام کرد و در روز ۱۹ اردیبهشت ۸۸ با حضور در ستاد انتخابات ثبت نام کرد. او در این دوره به همراه سه نامزد دیگر برای سمت ریاست جمهوری رقابت می‌کرد. کروبی با کسب ۳۳۳٬۶۳۵ رأی چهارم شد. آرای کروبی از تعداد آرای باطله کمتر بود. در حالی که در انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۴)، مهدی کروبی با ۵٫۰۷ میلیون نفر رأی (۱۷٫۳ درصد از کل آرا) و با آرایی نزدیک به محمود احمدی‌نژاد ۵٫۷۱ میلیون نفر رأی (۱۹٫۵ درصد از کل آرا) در بین ۸ نامزد شرکت‌کننده در جای سوم قرار گرفت و این اختلاف آرای بالا نسبت به انتخابات پیشین از جمله دلایل اعتراض کروبی نسبت به نتایج انتخابات بود.

 کروبی از حامیان اصلی تظاهرات جنبش سبز پس از اعتراضات به نتایج انتخابات بود و در تظاهرات‌هایی نظیر ۲۵ خرداد، تظاهرات مسجد قبا در ۸ تیر ماه، نماز جمعه ۲۶ تیر ماه، مراسم بزرگداشت کشته شدگان جنبش سبز در ۸ مرداد ماه، تظاهرات روز قدس، تظاهرات ۱۳ آبان ماه و تظاهرات ۲۲ بهمن در حمایت از جنبش سبز حضور پیدا کرد. او همچنین مدعی شکنجه بازداشت شدگان حوادث بعد از انتخابات ۸۸ بود و به چهره‌ای که برای نخستین بار اد‌های تجاوز به زندانیان را طرح کرد، شناخته می‌شود.

کروبی هم جنین پس از اعتراض‌ها به نتایج انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ به همراه عبدالکریم سروش، در فهرست مجله فارن پالیسی در بین ۱۰۰ چهره اندیشمند و تأثیرگذار در سال ۲۰۱۰ میلادی قرار گرفت.

جمعه شب، ۱۸ دی ۱۳۸۸، در حالی که کروبی جهت شرکت در مراسم سوگواری ماه محرم در شهر قزوین به سر می‌برد تجمعی در مقابل محل اقامت کروبی صورت گرفت، در حین ترک این محل، تجمع کنندگان با تخم‌مرغ و آجر به خودروی وی حمله کرده و همچنین دو تیر به خودرو اصابت می‌کند یکی به شیشه جلو و یکی هم به شیشه عقب، با توجه به اینکه خودرو ضدگلوله بود جدار رویی شیشه عقب می‌شکند و شیشه جلو نیز ترک برمی‌دارد.

در شب‌های قدر و در بین روز‌های ۹ شهریور تا ۱۲ شهریور ۱۳۸۹ چندین تجمع اعتراضی در برابر خانه مهدی کروبی انجام گرفت که در مواردی به درگیری ختم شد. معترضان با پاشیدن رنگ و شکست شیشه‌های خانه و با استفاده از گاز اشک‌آور و سلاح گرم و سرد به خانه کروبی حمله نمودند. این تجمع در روز ۱۲ شهریور روز قدس ادامه یافت.

درخواست اعدام کروبی از جانب نمایندگان مجلس

پس از اعتراضات ۲۵ بهمن ۱۳۸۹ و در خواست مشترک مهدی کروبی و میرحسین موسوی، برای حضور هواداران جنبش اعتراضی در تظاهرات ۲۵ بهمن ۱۳۸۹ در حمایت از قیام مردم مصر و تونس، ۲۳۳ نماینده مجلس شورای اسلامی پس از نطق علی لاریجانی علیه میرحسین موسوی و مهدی کروبی و مفسد فی‌الارض خواندن آنها، در مقابل جایگاه هیئت رئیسه مجلس تجمع کردند و با سر دادن شعار‌هایی نظیر ‘ مرگ بر موسوی، کروبی و خاتمی ‘ و ‘ موسوی و کروبی اعدام باید گردند’ خواستار اعدام موسوی و کروبی شدند. بعد از این ماجرا کروبی بار دیگر آمادگی خود را برای محاکمه در یک دادگاه علنی اعلام کرد.

اسفند ۱۳۸۹ آغاز حصر مهدی کروبی بود. او در این ایام در انتخابات‌ها کنش گری فعال داشت و در سال ۱۳۹۲ از حسن روحانی نیز حمایت کرد. رویکرد کروبی در طی بیش از یک دهه گذشته تغییر کرد و برخلاف میرحسین موسوی او همواره مردم را به حضور در انتخابات دعوت کرد و در سال ۱۴۰۳ شرکت کرد و به مسعود پزشکیان رای داد.

رفع حصر

فرزندش حسین کروبی در ۲۷ اسفند ۱۴۰۳ اعلام کرد که حصر پدرش روز قبل بر اساس دستور غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضاییه، پایان یافته است و «به لحاظ مسائل امنیتی و حفاظتی» تا ۲۰ فروردین مأموران در محل اقامت پدرش حضور دارند. حسین کروبی، گفته که «وساطت» محسنی اژه‌ای توانسته نظر خامنه‌ای را جلب کند. او در ادامه گفت مسئولان به پدرش گفته‌اند طی چند ماه آینده موسوی هم رفع حصر خواهد شد. پایان حصر کروبی با استقبال شماری از فعالان سیاسی همراه بود. بسیاری آن را گامی در راستای شعار وفاق دولت چهاردهم تعبیر کردند