سفرهای نوروزی ایران در حالی آغاز شده که در ۳ روز نخست ۸۷ تن در تصادفات جاده‌ای جان باختند و ۳هزار و ۷۵ نفر مجروح شدند و این در حالی است که همه تلاش‌ها برای کاهش تلفات انسانی تصادفات، بر راننده و عامل انسانی متمرکز است و کسی درباره ایمنی جاده‌ها و خودروها چیزی نمی‌گوید.
آگهیامسال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران کمپین «نه به تصادف» را چاره کاهش تلفات انسانی تصادفات جاده‌ای طی تعطیلات نوروزی دانسته است؛ کاری که سال گذشته پلیس راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی با کمپینی تحت عنوان «جان شیرین» قصد انجام آن را داشت.
قطاری از مسئولان دولتی به کمپین «نه به تصادف» پیوسته‌اند و کارشناسان این سئوال را مطرح می‌کنند که آیا این کمپین نیز نظیر کمپین «دو درجه کمتر» و مدیریت بحران انرژی در زمستان سخت ایران است؟
در حالی که خودروهای پراید، ساینا و سمند بیشترین تصادفات جاده‌های ایران را رقم می‌زنند کارشناسان این پرسش را مطرح می‌کنند که وقتی ایمنی خودروها و جاده‌ها بهبود نیافته، چرا صرفا رانندگان باید جور دولت و خودروسازان را بکشند.
مسعود کاویانی، جامعه‌شناس درباره اثربخشی و تبدیل شدن یک کمپین دولتی به بسیجی عمومی در گفتگو با یورو نیوز تاکید می‌کند: «کافیست مردم از خود بپرسند اگر دولت به فکر حفظ جان شهروندان است چرا به خودروسازان فشار نمی‌آورد تا خودروهای ایمن‌تری بسازند و بعد از مردم بخواهد که به کمپین نه به تصادف بپیوندند».
سازمان پزشکی قانونی ایران اعلام کرده است که آمار جان‌باختگان تصادفات جاده‌ای در ۹ ماه از سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۱۴ هزار و ۹۴۵ نفر بوده است. تلفات حوادث رانندگی در سال ۱۴۰۱ نیز ۱۹هزار و ۴۹۰ نفر و در سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۲۰هزار‌و ۴۵ نفر بوده است.
جنگ در جاده‌های ایران
تلفات تصادفات جاده‌ای نوروزی مربوط به جان‌باختن سرنشینان خودروهایی است که در فاصله ۲۵ اسفند تا ۱۵ فروردین در راه‌های ایران دچار سانحه رانندگی شدهاند. این دوره ۲۰ روزه چند نقطه اوج دارد. پیک اول سفرهایی است که پیش از تحویل سال انجام می‌گیرد. نقطه اوج دوم، پایان تعطیلات اداری یا به اصطلاح پایان نیمه نخست تعطیلات است. نقطه اوج سوم مربوط به پایان تعطیلات و روز سیزده‌به‌در است.
براساس گزارش پلیس راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی ایران در فاصله ۲۵ تا ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ بیش از ۸ میلیون نفر مسافر تردد و سفر بین استانی داشته‌اند و در این میان ۱۳هزار و ۱۹۵ تصادف به وقوع پیوسته است. ۸۷ نفر در این تصادفات جان باخته و ۳هزار و ۷۵ نفر نیز مجروح شدهاند.
همواره تعداد کشته‌شدگان تصادفات جاده‌ای در ایران با جان‌باختگان جنگ ۸ ساله ایران و عراق مقایسه می‌شود.
حسین کرمانپور، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت نیز در حساب خود در شبکه ایکس از همین توصیف جنگ استفاده کرده و نوشته است: «جنگ در جاده‌های ایران آغاز شد اما نه با دشمن خارجی که با رانندگی درست، جاده‌ها و ماشین‌های آنچنانی!»
در همین حال ایرنا، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران در گزارشی نوشت سالانه حدود ۶۰ هزار نفر به دلیل تصادفات جاده‌ای به معلولان ایران افزوده می‌شود.
این در حالی است که براساس آمار پزشکی قانونی، مرگبارترین نوروز ایران در جاده‌ها نوروز ۱۳۹۰ با مرگ یک هزار و ۳۲۲ نفر بوده است. تعداد کشته شدگان در نوروز ۱۳۹۱ برابر با یک هزار و ۱۴۱ نفر و در نوروز ۱۳۹۲ معادل یک هزار و ۲۲۷ نفر بوده است. در نوروز ۱۳۹۳، تعداد کشته‌شدگان روند نزولی به خود گرفته و عدد یک هزار و ۸۰ نفر را نشان می‌دهد. پس از آن، در نوروز سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ نیز تعداد کشته‌شدگان به ترتیب ۹۶۸ و ۹۶۴ نفر بوده است.
تعداد کشته شدگان تصادفات در نوروز ۱۳۹۶ کمتر شد و به عدد ۸۷۴ نفر رسید. اما این روند در نوروز ۱۳۹۷ بار دیگر تغییر صعودی داشت. یک هزار و ۳۴ نفر در نوروز ۱۳۹۷ و ۹۱۴ نفر در نوروز ۱۳۹۸ در تصادفات جاده‌ای جان باختند.
کرونا و محدودیت‌هایش توانست تعداد کشته‌شدگان نوروزی را در دو هفته نخست فروردین ۱۳۹۹ به عدد ۵۳۴ برساند. اما این روند پس از آن باز هم صعودی شد. یک هزار و ۸۰ نفر در نوروز ۱۴۰۰ جان باختند، یک هزار و ۱۰۱ نفر در نوروز ۱۴۰۱ و تعداد کشته‌شدگان در نوروز ۱۴۰۲ نیز یک هزار و ۲۱۷ نفر است.
همچنین براساس گزارش سازمان پزشکی قانونی در نوروز سال ۱۴۰۳ و بر اساس آمار‌های موجود هزار و ۸۹ نفر، شامل ۸۳۱ نفر مرد و ۲۵۸ نفر زن، در حوادث رانندگی جان خود را از دست دادند. این رقم به طور میانگین بیانگر مرگ روزانه ۵۴.۵ نفر در تصادفات نوروزی سال ۱۴۰۳ است
پرتیراژترین خودروها؛ پرتصادف‌ترین‌ها
بیشترین تصادفات جاده‌ای در ایران بر اساس گزارش پلیس با خودروهای ساخت داخل یعنی «پراید»، «ساینا» و «پژو» رقم می‌خورد. در همین حال که خودروهای «پراید»، «ساینا» و «سمند» نیز بیشترین خودروهایی بوده که راننده‌های آنها جریمه شدهاند.
آگهیخودروهایی که در این دو شاخص از سوی پلیس نامشان آمده عموما تیراژ بالایی دارند و فاقد ایربگ یا صرفا یک ایربگ برای راننده و کمترین میزان از کیفیت و نسبت به سایر خودروها ارزان‌تر هستند.
براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی، علت اصلی ۴۹.۹ درصد از مرگ‌ها در حوادث رانندگی، ضربه به سر بوده است.
عباس مینوی، مدیركل دفتر امور معاینات بالینی سازمان پزشكی قانونی دراین‌باره گفته بود: «بعد از ضربه به سر، عامل كشته شدن در حوادث رانندگی، ۲۵.۵ درصد شكستگی‌های متعدد، ۸.۷ درصد به دلیل خون‌ریزی و ۹.۹ درصد به دلیل علل اشتراكی (موارد دارای بیش از یك علت)، ۰.۹ درصد سوختگی، دو دهم درصد نرسیدن اكسیژن بوده است».
پلیس پیش‌تر از نام بردن نام خودروها و تولیدکننده آنها خودداری می‌کرد ولی در سال‌های اخیر محافظه‌کاری کمتری به خرج داده و نسبت به کیفیت خودروها هشدار داده است.
آگهیبرای نمونه سردار کمال هادیان‌فر پس از بازنشدن ایربگ نیمی از خودروهای درگیر در یک تصادف زنجیره‌ای در بهبهان واقع در استان خوزستان گفت: «ایربگ هیچ خودرویی باز نشد. این چه خودرویی است که ما داریم؟ چرا ارابه مرگ تولید می‌کنیم؟ دستگاه‌های مسوول باید بر کیفیت خودروها نظارت کنند. چرا استانداردها رعایت نمی‌شوند؟»
یکسال قبل نیز در آستانه تعطیلات نوروز سخنگوی نیروی انتظامی در حساب توییتری خود نوشت: «آمار جان باختگان ناشی از کیفیت خودروها و جاده‌ها در گزارش‌های تخصصیِ پلیس کماکان قابل ملاحظه است.»
با این وجود در حالی که هیچ تغییری در وضعیت کیفیت خودروها و جاده‌ها در این مدت رخ نداده دولت با کمپین «نه به تصادف» به استقبال تعطیلات نوروزی ۱۴۰۴ رفته است.
معاون رئیس‌جمهور و وزارت بهداشت دست به کار کمپین‌سازی
براساس آنچه محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی دولت چهاردهم در وصف کمپین «نه به تصادف» گفته است، ایده اولیه آن توسط معاون اجرایی رئیس‌جمهور داده شده است.
آگهیرئیسجمهور نیز در سخنرانی خود به این کمپین اشاره کرده و به این ترتیب تمام مجموعه‌های مرتبط با این وزارتخانه با انتشار داده‌هایی در مورد تصادفات و تلفات انسانی آن، کمپین «نه به تصادف» را برای کاهش تلفات تصادفات جاده‌ای نوروز ۱۴۰۴ به پیش می‌برند.
ویدئویی از ظفرقندی، وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی در شبکه ایکس منتشر شده که درباره این کمپین با شورای معاونان خود در حال رایزنی است اما در هیچ‌یک از اظهارنظرها اثری از نقش و جایگاه خودروسازان و همراهی آنها در این حرکت دیده نمی‌شود.
مشابه سایر کمپین‌های دولتی نظیر «دو درجه کمتر» بیشتر، وزرا حمایت خود را از کمپین اعلام کرده‌اند. برای نمونه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات نیز از جمله حامیان این کمپین شدهاند. چهره‌های حاکمیتی نظیر ائمه جمعه نیز به آن پیوسته‌اند.
کرمانپور، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت در عین حال که به توصیف مزایای برپایی چنین کمپینی پرداخته، گفته است: «مشکل خودروها و جاده‌ها به جای خود باقی است، اما آنچه در اختیار ماست، فرهنگ رانندگی و رفتار شخصی ما در جاده‌هاست. تا زمانی که این تغییرات ساختاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل اتفاق نیفتد، ما در وزارت بهداشت وظیفه داریم با همین ابزار‌های در دسترس، جان مردم را حفظ کنیم. این کمپین، فرصتی است برای آنکه از همین لحظه، تغییری را که در اختیارمان است، آغاز کنیم».
آگهیمحمد اسماعیل قیداری، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز گفته است که پویش «نه به تصادف»، در واقع «نه به مرگ» است، چراکه مرگ یک نفر بر اثر تصادفات جاده‌ای و شهری ۱۸ میلیارد تومان صدمه اقتصادی به جامعه وارد می‌کند.
دانشگاه علوم پزشکی تهران در پلتفرم «کارزار» با استفاده از همین عنوان یعنی «نه به تصادف» اقدام به راه‌اندازی کارزاری کرده که در فاصله ۲۲ اسفند تا اول فروردین زمان اجرای آن بوده است.
در حالی که نهادهای دولتی و حاکمیتی از این کمپین حمایت کردند تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس، مهرداد عربستانی، مردم‌شناس و فروزنده جعفرزاده‌پور، جامعه‌شناس نیز در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی (پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری) درباره این کمپین اظهارنظر کردند.
تقی آزادارمکی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران، درباره رویکرد علوم انسانی به فاجعه تصادفات، در این‌نشست گفت: «در زمینه فاجعه تصادفات، ما به‌عنوان اصحاب علوم انسانی، پیش از اینکه وارد مرحله عمل بشویم و جامعه را به سرعت وارد حوزه عمل کنیم، باید روی این مسئله عمیقاً بیندیشیم و تأمل کنیم، در غیر این صورت هر سیاستی در این زمینه، موقتی و ناکام خواهد بود.»
آگهیاز تجربه سیا ساکتی تا «نه به تصادف»
دو دهه پیش از این، نیروی انتظامی در چهارچوب تلاش‌هایش برای نوسازی و تغییر چهره خود به ویژه پس از وقایع کوی دانشگاه، با سفارش مجموعه‌ای انیمیشن توانست تاثیر قابل‌توجهی بر فرهنگ ترافیکی بگذارد.
در آن زمان یکی از مهمترین دستورالعمل‌ها برای کاهش تلفات تصادفات جاده‌ای، بستن کمربند ایمنی بود. ایده ساخت مجموعه‌ای تحت عنوان «سیا ساکتی» توسط سرهنگ علیرضا اسماعیلی مطرح و «بهرام عظیمی» کاریکاتوریست و کارگردان پویانمایی در موسسه حور خالق آن شد.
مسعود کاویانی، جامعه‌شناس در گفتگو با یورونیوز و در تحلیل این که آیا برگزاری کمپین‌ها می‌تواند موجب کاهش تلفات تصادفات جاده‌ای شود می‌گوید: «اول باید به این توجه کنیم که کمپین “نه به تصادف” از سوی دولت پیشنهاد شده و تا کنون همه کسانی که از آن حمایت کرده‌اند مدیران دولتی و زیرمجموعه‌های وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی بوده‌اند، در حالی که مخاطب این کمپین عموم مردم هستند. به عبارت دیگر این کمپین از جنس آن دسته از “باید”هایی است که مقامات دولتی برای بهتر کردن کارنامه خود مطرح می‌کنند».
کاویانی با اشاره به مجموعه «سیاساکتی» و اثرگذاری آن بر فرهنگ رانندگی و ترافیک می‌افزاید: «آنچه مجموعه سیا ساکتی در خود داشت، تاثیرگذاری بر یک فرهنگ و رفتار یعنی رانندگی بوده است. اما همه ما به خوبی می‌دانیم در تصادفات جاده‌ای به جز رفتار راننده دو عامل دیگر یعنی ایمنی و کیفیت خودرو و جاده‌ها هم دخالت دارند. بنابراین نمی‌توان با برنامه‌ای دستوری به کاهش نهادینه‌شده تلفات انسانی جاده‌ای امید بست».
آگهینکتهای که کاویانی به آن اشاره می‌کند را می‌توان در اشاره‌ای که سیدعلیرضا کریمی، مدیرمسئول رسانه پیام‌اقتصاد در نقد پویش «نه به تصادف» در حساب شبکه ایکس خود نوشته ببینیم.
او تاکید کرده است: «معنی ساده پویش‌هایی نظیر دو درجه کمتر و نه به تصادف این است که دولت پول ندارد و ورشکسته است؛ در واقع نه توان سرمایه گذاری برای رفع ناترازی دارد و نه اصلاح جاده‌های پرخطر. بی پولی بد دردی است!»
یکی از کارشناسانی که درباره برگزاری چنین کمپینی از سوی نهادهای رسمی و دولتی اظهارنظر کرده، سرهنگ هادی هاشمی فرمانده پیشین راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ و کسی است که نسبت به آتش‌سوزی خودروهای پژو۴۰۵ ساخت ایران‌خودرو هشدار داده بود.
او نیز در گفتگو با تین‌نیوز با نقد تمرکز صرف بر عامل انسانی گفته است: «این رویکرد نسبت به عامل انسانی دیگر جواب نمی دهد و این نتوانسته ترافیک ما را روان و ایمن کند. لذا قطعا عقل سلیم حکم می کند که ما باید تجدید نظر کنیم و در عین حال که به عامل انسانی می پردازیم به راه و وسیله نقلیه هم توجه داشته باشیم».
آگهیهاشمی با تاکید بر این که «خودروسازهای داخل کشور راه خودشان را می‌روند و گوش‌شان به هیچ جا بدهکار نیست» افزود: «با این خودروهای تولید داخل نمی‌توانیم تبعات تصادفات را کم کنیم. آقای رئیس جمهور اگر بخواهد این شعار بسیار زیبای نه به تصادف عینیت پیدا کند باید تمرکز مجموعه نظام را به سوی به حمل و نقل، ترافیک و ایمنی نیز ببرد.».
مسعود کاویانی، جامعه‌شناس همچنین درباره اثربخشی و تبدیل شدن یک کمپین به بسیجی عمومی تاکید می‌کند: «کافیست مردم از خود بپرسند اگر دولت به فکر حفظ جان شهروندان است چرا به خودروسازان فشار نمی‌آورد تا خودروهای ایمن‌تری بسازند و بعد از مردم بخواهد که به کمپین نه به تصادف بپیوندند».
به گفته این جامعه‌شناس وقتی در برگزاری این کمپین هیچ نشانی از خودروساز و جاده‌ساز به عنوان دو عامل دیگر موثر در تصادفات نیست نمی‌توان به اثربخشی آن خوش‌بین بود؛ یا صرفا این حرف یک اثر مقطعی گذاشته و دوباره روند حوادث به حالت قبل خود باز می‌گردد.
source