گروه سیاسی دفاع‌پرس، شایان میرزایی؛ ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است؛ روزی که ملت ایران در یک همه‌پرسی تاریخی با اکثریتی قاطع، به استقرار نظام جمهوری اسلامی رأی دادند. این همه‌پرسی که در ۱۰ و ۱۱ فروردین برگزار شد، نخستین تجربه دموکراتیک پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود و با مشارکت بی‌سابقه ۹۸ درصدی از واجدان شرایط، مشروعیت نظام جدید را تثبیت کرد.

اهمیت این روز را می‌توان از چند جنبه بررسی کرد. نخست آنکه میزان رأی موافق به جمهوری اسلامی، یعنی ۹۸.۲ درصد، نشان‌دهنده اجماع کم‌نظیر مردم ایران در تغییر نظام سیاسی کشور بود، زیرا در بسیاری از نقاط جهان، تغییر نظام‌های سیاسی معمولاً با درگیری‌های داخلی یا فشار‌های خارجی همراه بوده است، اما در ایران، این تغییر با رأی مستقیم مردم و از طریق یک فرآیند همه‌پرسی مسالمت‌آمیز صورت گرفت و این موجب شد تا جمهوری اسلامی در ایران از همان ابتدا از یک پشتوانه مردمی بی‌سابقه برخوردار شود.

از منظر حقوقی و سیاسی، این همه‌پرسی مسیر شکل‌گیری ساختار جدید حاکمیت را هموار کرد، چون تا پیش از این، ایران دارای یک نظام سلطنتی مشروطه بود که با سقوط حکومت پهلوی در بهمن ۱۳۵۷، وضعیت آینده آن نامشخص بود لذا با رأی مردم در ۱۲ فروردین، رسمیت جمهوری اسلامی اعلام شد و این نتیجه، مبنای تدوین قانون اساسی جدید و تشکیل نهاد‌های حکومتی قرار گرفت.

اما به لحاظ بین‌المللی، این همه‌پرسی پیامد‌های گسترده‌ای داشت برای اینکه بسیاری از دولت‌های جهان، به‌ویژه کشور‌های غربی با دقت این تحول را زیر نظر داشتند؛ ایالات متحده و متحدانش که تا پیش از انقلاب، حکومت ایران را یکی از مهم‌ترین شرکای خود در منطقه می‌دانستند، با وقوع این تحول، سیاست خود را مورد بازنگری قرار دادند.

همه‌پرسی مورد اشاره از جهت جامعه‌شناختی هم یکی از نمونه‌های نادر در تاریخ ایران بود چرا که مردم به‌طور مستقیم درباره نوع نظام حاکمیت خود تصمیم گرفتند؛ در تاریخ معاصر، رویداد‌های کلان سیاسی اغلب بدون مشارکت عمومی و از طریق تصمیمات نخبگان یا فشار‌های خارجی رقم می‌خورد، اما در این مورد، مردم ایران به‌طور یکپارچه در یک فرآیند دموکراتیک شرکت کردند؛ حضور گسترده مردم پای صندوق‌های رأی، نشان‌دهنده سطح بالای آگاهی سیاسی و علاقه عمومی به تعیین سرنوشت کشور بود.

برای درک بهتر اهمیت این همه‌پرسی، مقایسه آن با دیگر همه‌پرسی‌های سرنوشت‌ساز در جهان مفید است. به عنوان مثال، در همه‌پرسی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۶، حدود ۷۲ درصد از واجدان شرایط رأی دادند و نتیجه آن، با اختلافی اندک (۵۱.۹ درصد موافق و ۴۸.۱ درصد مخالف) مشخص شد. در همه‌پرسی استقلال اسکاتلند در سال ۲۰۱۴، میزان مشارکت ۸۴.۶ درصد بود و ۵۵.۳ درصد از رأی‌دهندگان مخالف جدایی از بریتانیا بودند. در همه‌پرسی قانون اساسی جدید شیلی در سال ۲۰۲۲، میزان مشارکت ۸۵.۸ درصد بود. اما در همه‌پرسی جمهوری اسلامی ایران، نه‌تنها میزان مشارکت بالاتر از این نمونه‌ها بود، بلکه درصد موافقان نیز بسیار بالاتر از حد معمول در همه‌پرسی‌های سیاسی جهان ثبت شد.

نکته مهم دیگر، ارتباط این همه‌پرسی با مفهوم مشروعیت سیاسی است. در علوم سیاسی، مشروعیت حکومت معمولاً از سه طریق تأمین می‌شود: مشروعیت سنتی (مانند سلطنت‌های موروثی)، مشروعیت کاریزماتیک (مانند رهبران انقلابی) و مشروعیت قانونی-عقلانی (بر اساس رأی مردم و قوانین مدون). همه‌پرسی ۱۲ فروردین پایه‌گذار مشروعیت قانونی جمهوری اسلامی ایران شد، زیرا برای نخستین بار، یک نظام سیاسی در ایران با رأی مستقیم مردم تثبیت شد و برخلاف بسیاری از انقلاب‌های دیگر که پس از پیروزی دچار شکاف‌های داخلی شده‌اند انقلاب اسلامی ایران از همان ابتدا دارای پشتوانه مردمی گسترده‌ای شد.

از منظر تاریخی، این همه‌پرسی یکی از نادرترین نمونه‌های تغییر رژیم سیاسی از طریق رأی‌گیری عمومی است به این جهت که در بسیاری از کشورها، تغییرات اساسی در نظام سیاسی اغلب از طریق انقلاب‌های خونین، کودتا‌ها یا فشار‌های خارجی اتفاق می‌افتد، اما در ایران، این تغییر از طریق رأی‌گیری مستقیم و با مشارکت گسترده مردم صورت گرفت. این موضوع باعث شد تا ۱۲ فروردین، نه‌تنها به‌عنوان یک رویداد تاریخی، بلکه به‌عنوان یک نمونه کم‌نظیر از تعیین سرنوشت ملی از طریق همه‌پرسی شناخته شود.

در نهایت، ۱۲ فروردین را می‌توان روز تثبیت حاکمیت مردمی در ایران دانست. این روز نه‌تنها سرنوشت کشور را برای دهه‌های بعدی رقم زد، بلکه الگویی از مشارکت عمومی در تعیین نظام سیاسی ارائه کرد. این همه‌پرسی، یکی از معدود نمونه‌هایی بود که در آن، یک ملت به‌طور مستقیم و بدون دخالت نیرو‌های خارجی یا فشار‌های سیاسی، درباره آینده خود تصمیم گرفت.

به همین دلیل، ۱۲ فروردین نه‌تنها یک رویداد مهم در تاریخ ایران، بلکه نمونه‌ای از مشارکت گسترده مردم در فرآیند‌های دموکراتیک محسوب می‌شود. این روز، نشان‌دهنده اراده جمعی مردم ایران در تعیین سرنوشت کشور بود و نقش مهمی در شکل‌گیری جمهوری اسلامی ایفا کرد. با توجه به تأثیرات گسترده داخلی و بین‌المللی این همه‌پرسی، می‌توان گفت که ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، یکی از مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین روز‌های تاریخ ایران است.

انتهای پیام/381