### دادرسی اساسی و نقش شورای نگهبان در صیانت از قانون اساسی
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی شورای نگهبان، هادی طحان نظیف، عضو حقوقدان و سخنگوی این شورا، در همایشی با عنوان “دادرسی اساسی و قانون‌گذاری” که در سالن اجتماعات دانشگاه آزاد اسلامی واحد هشتگرد برگزار شد، اهمیت حاکمیت قانون اساسی را برجسته کرد. او گفت: “دادرسی اساسی به معنای صیانت از حاکمیت قانون اساسی در عرصه عمل است. این فرآیند در بسیاری از نظام‌های حقوقی جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.”
طحان نظیف ا揶ینکه در برخی کشورها این نظارت بر عهده نهادهای قضایی و در برخی دیگر نهادهای سیاسی (غیرقضایی) است، اشاره کرد. او ادامه داد: “در کشورهایی مانند آلمان، دادگاه عالی فدرال بررسی انطباق قوانین با قانون اساسی را بر عهده دارد. اما در کشورهایی مانند فرانسه و ایران، این وظیفه به نهادهای غیرقضایی مانند شورای قانون اساسی یا شورای نگهبان واگذار شده است.”
سخنگوی شورای نگهبان می‌گوید: “در نظام حقوقی ایران، شورای نگهبان به‌عنوان مرجع پاسداری از قانون اساسی عمل می‌کند. هرچند برخی از اعضای شورا سابقه قضایی دارند، اما این نهاد ذاتاً قضایی نیست و در دسته‌بندی جهانی، در مدل کنترل غیرقضایی قرار می‌گیرد.”
طحان نظیف تأکید کرد: “نظر بISONد از مدل نظارت و ساختار آن، نظارت بر تطبیق مصوبات مجلس و اقدامات دولت با قانون اساسی، مأموریتی است که در کشورهای مختلف، ساختارهای متفاوتی برای اجرای این وظیفه طراحی شده است.” او به این نکته اشاره کرد که مدل ایران یک مدل نظارت پیشینی است. یعنی قبل از اینکه مصوبه مجلس تبدیل به قانون شود، شورای نگهبان باید آن را بررسی و عدم مغایرت آن را اعلام کند.
وی خاطرنشان کرد: “در برخی کشورها، نظارت پسینی است؛ به این معنا که قانون ابتدا اجرا می‌شود و اگر شکایتی صورت بگیرد، مراجع مربوطه وارد عمل می‌شوند. در فرانسه نیز میان قوانین ارگانیک و غیرارگانیک تفکیک شده است؛ اولی با نظارت پیشینی مواجه است و دومی پسینی و شکایت‌محور است.”
طحان نظیف به این نکته اشاره کرد که در ایران، اشخاص حقیقی نمی‌توانند نسبت به قوانین شکایت کنند، اما در برخی کشورها این امر ممکن است. او ادامه داد: “در ایران، شورای نگهبان مصوبات مجلس را قبل از تبدیل شدن به قانون بررسی می‌کند، اما در برخی نظام‌های حقوقی، افراد نیز می‌توانند مستقیماً شکایت کنند. البته در کشور ما رسیدگی به مقررات دولتی از حیث مخالفت با قانون اساسی در صلاحیت دیوان عدالت اداری است.”
او کارکرد‌های دادرسی اساسی را شامل پاسداری از قانون اساسی، تضمین حقوق و آزادی‌های اساسی، تحقق اصل حاکمیت قانون، حفظ توازن و تفکیک قوا و مشروعیت‌بخشی به نظام حقوقی مطرح کرد.
طحان نظیف با مرور تاریخچه شورای نگهبان گفت: “پیش از انقلاب اسلامی نیز در اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه پیش‌بینی شده بود که جمعی از فقها از حیث شرعی بر مصوبات مجلس نظارت کنند. اما این امر عملا اجرایی نشد. اما پس از انقلاب، این دغدغه در قالب نهاد شورای نگهبان با جزئیات در قانون اساسی پیش‌بینی شد.”
وی اشاره کرد: “ما تلاش می‌کنیم در تعامل با مجلس ایرادات را تبیین و رفع کنیم. هدف نه مخالفت با قانون‌گذاری، بلکه تضمین رعایت شرع و قانون اساسی است.” او به اصل ۷۵ قانون اساسی اشاره کرد و اضافه کرد: “برخی تصور می‌کنند شورای نگهبان صرفاً پاسدار حاکمیت است، در حالی که این شورا پاسدار حقوق مردم نیز است چرا که اگر منابع مالی لازم از قبل برای اجرای یک مصوبه پیش‌بینی نشده باشد، اجرای آن ممکن نیست و تبدیل آن به قانون، بی‌فایده خواهد بود.”
او تصریح کرد: “نتیجه چنین امری نظم‌بخشی به فرایند قانون‌گذاری است تا ضمن تضمین قانون اساسی، مردم بتوانند شیرینی اجرای قانون را در زندگی خود احساس کنند.”
طحان نظیف نقش شورای نگهبان در صیانت از قانون اساسی و شرع را تأکید کرد و گفت: “این شورا موظف است با بررسی دقیق مصوبات مجلس، از ورود موارد مغایر با شرع و قانون اساسی به نظام حقوقی کشور جلوگیری کند.”
او به نمونه‌هایی از تعاملات شورای نگهبان و مجلس اشاره کرد: “برESA به مصوبه تشدید مجازات اسیدپاشی که با تعامل با کمیسیون تخصصی مجلس، مصوبه اصلاح و نهایی شد. مصوبه درآمد پایدار دهیاری‌ها و شهرداری‌ها نیز طی چند سال و پس از رفت‌وبرگشت‌های متعدد بین شورا و مجلس، نهایتاً با تعیین ضوابط دقیق برای اخذ وجه از مردم، تأیید شد.”
تیم سخنگوی شورای نگهبان از دانشجویان درخواست کرد تا موضوع دادرسی اساسی را به عنوان یکی از مباحث مهم حقوق عمومی جدی بگیرند و در تحقیقات و پژوهش‌های خود به آن بپردازند. او در پایان از بسیج دانشجویی و مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی واحد هشتگرد بابت پرداختن به موضوعات تخصصی و واقعی کشور قدردانی کرد و سخنان خود را با آرزوی توفیق برای اساتید و دانشجویان حاضر به پایان رساند.