رویداد ۲۴| روح انگیز دری: محمد بن سلمان ولیعهد سرشناس عربستان سعودی با لبخند و ژست خاص و همیشگی اش برای نمایش مردی آرام و قدرتمند و مرموز حالا میزبان دونالد ترامپ رییس جمهور ایالات متحده آمریکا در کشور خود است. ترامپ بار‌ها در سخنرانی و مراسم شب گذشته او را «محمد» خطاب و بار‌ها از او تمجید کرد.

تا قبل از سال ۲۰۱۵ کمتر کسی نام محمد بن سلمان را شنیده بود، اما به پادشاهی رسیدن پدرش او را در موقعیتی مهم و متفاوت قرار داد؛ بن سلمان به عنوان فرزند هفتم سلمان بن عزیز به عنوان ولیعهد عربستان و نخست وزیر این کشور منصوب شد. رسانه‌های غربی او را حاکم دفاکتوی عربستان می‌نامند؛ دفاکتوی اصطلاحی سیاسی به معنی در واقع و واقعی است به این معنی که اگرچه بن سلمان در حال حاضر ولیعهد است، اما در عمل حاکم اصلی این کشور محسوب می‌شود.

دایره اختیارات و قدرتی که او در این جایگاه کسب کرد دوران تازه‌ای را برای عربستان رقم زد. با این حال کارنامه او شامل موارد مختلف و متضادی است؛ از رفع ممنوعیت رانندگی زنان و تلاش برای تنوع بخشیدن به فعالیت‌های اقتصادی تا شروع جنگ یمن و وقوع فاجعه انسانی در این کشور به خاطر حملات نظامی عربستان و البته پرونده قتل جمال خاشقجی

محمد بن سلمان؛ پسری که طالع بلندی داشت

محمد بن سلمان در ۳۱ اوت سال ۱۹۸۵ در شهر جده متولد شد. او بزرگ‌ترین پسر ملک سلمان بن عبدالعزیز از زن سومش به نام فهده بنت فلاح بن سلطان است. او از دانشگاه ملک سعود، در شهر ریاض لیسانس حقوق گرفت و وارد کار‌های دولتی شد و در سمت‌های مختلف کار کرد. در سال ۲۰۰۹ میلادی، زمانی که پدرش استاندار ریاض بود، در سن ۲۴ سالگی به عنوان مشاور ویژه پدرش منصوب شد.

بیشتر بخوانید:خالد بن سلمان کیست؟ | وزیر دفاع عربستان حامل پیام آمریکا برای تهران؟

اما حرکت او به سوی قدرت از سال ۲۰۱۳ آغاز شد؛ زمانی که نامش به عنوان رئیس دربار که جایگاهی معادل وزارت داشت، اعلام شد. یک سال پیش از آنکه پدرش، بعد از مرگ نایف بن عبدالعزیز، به مقام ولیعهدی عربستان سعودی برسد.

در ژانویه سال ۲۰۱۵، ملک عبدالله بن عبدالعزیر پادشاه عربستان سعودی درگذشت و سلمان در سن ۷۹ سالگی بر تخت پادشاهی عربستان نشست.

محمد بن سلمان در جایگاه وزیر دفاع و آغاز جنگ یمن

با به قدرت رسیدن سلمان بن عزیز، محمد بن سلمان به عنوان وزیر دفاع منصوب شد. مدتی بعد سمت نایب ولیعهد و نایب دوم نخست‌وزیر نیز به وی داده شد. محمد بن سلمان در ماه‌های پس از رسیدن به وزارت در سفر به کشور‌های دیگر و از جمله در دیدار از واشینگتن و مسکو با دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین، روسای جمهوری دو کشور دیدار داشت. این تمرکز ثروت در دستان محمد بن سلمان خشم برخی از بستگانشان را برانگیخت.

عملیات طوفان قاطع در چارچوب مداخله نظامی در یمن به رهبری عربستان سعودی نخستین واقعهٔ مهم در دوره فعالیت او به عنوان وزیر دفاع بود، عملیاتی علیه شورشیان حوثی در یمن که درگیر جنگ داخلی یمن بوده‌اند.

بن سلمان بدون همکاری با نیرو‌های امنیتی و اطلاع دادن به وزیر گارد ملی سعودی متعب بن عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود، که خارج از کشور بود حمله را در مارس ۲۰۱۵ آغاز کرد.

در جریان این کارزار امیر محمد برای تعطیلات به مالدیو رفت و وزیر دفاع آمریکا اشتون کارتر چند روز برای تماس با او با مشکل مواجه بود.

بنابر گزارش‌ها سازمان ملل و گروه‌های حقوق بشری در این منازعه جنایت جنگی همچون بمباران‌های گسترده انجام شده که متهم به کشتن هزاران غیرنظامی است. این جنگ تاکنون برای پادشاهی سعودی میلیارد‌ها دلار هزینه دربرداشته و بسیاری از زیرساخت‌های یمن را نابود کرده ولی در بیرون راندن شورشیان شیعه از پایتخت ناکام بوده.

محمد بن سلمان و تصفیه تاریخی در عربستان

در ۴ نوامبر ۲۰۱۷، مطبوعات عربستان اعلام کردند ولید بن طلال، میلیاردر و شاهزاده سعودی که به کرات در رسانه‌های خبری انگلیسی زبان به عنوان میهمان حضور می‌یابد و از سهامداران عمده سیتی‌گروپ، نوز کورپ و توییتر و نیز بیش از ۴۰ تن از امیران و وزرای حکومتی به خواست ولیعهد به دلیل اتهامات فساد و پولشویی بازداشت شده‌اند.

کارشناسان معتقدند که با این کمپین‌ها، عربستان سعودی پای خود را به سمت گذار به اقتصاد بازار آزاد گذاشته و برای تشویق سرمایه‌گذاری‌هایی که ستون فقرات اقتصاد عربستان برای فاز پسا نفتی هستند، مطابق با چشم‌انداز ۲۰۳۰ تلاش می‌کند.

محمد بن سلمان معتقد است که فساد منجر به هدر رفتن منابع و فرصت‌های رشد اقتصادی و عدم همگامی با اقتصاد جهانی می‌شود و خویشاوندسالاری مهم‌ترین مانع است که توسعه ملی را مختل و ایجاد توسعه پایدار را به تأخیر می‌اندازد.

او همچنین گفت که دستگیری‌های جمعی برای مبارزه با “سرطان فساد” ضروری بوده است، اما به نظر می‌آید که این مساله سرمایه‌گذاران خارجی را که ولیعهد برای مدرن کردن اقتصاد عربستان سعودی روی کمک آنها حساب کرده بود را هم نگران کرد.

محمد بن سلمان و قتل جمال خاشقجی

او در این مصاحبه همچنین گفت که هیچ چیز درباره سرنوشت جمال خاشقجی نمی‌داند، هر چند بر اساس گزارش تلویزیون سعودی، افرادی که در رابطه با کشته شدن آقای خاشقجی بازداشت شده‌اند، با محافظان امنیتی او ارتباط داشتند و همچنین دو نفر از افرادی که در این رابطه برکنار شدند، از حلقه نزدیکان او بودند.

محمد بن سلمان همچنین و ماجرای تحریم قطر

اوایل ژوئن سال ۲۰۱۷، چهارضلعی عربستان، مصر، امارات و بحرین در اقدامی ناگهانی با متهم کردن قطر به “حمایت گسترده از تروریسم” روابط سیاسی و اقتصادی خود با این کشور را قطع کردند. این چهار کشور عرب شروط ۱۳ گانه‌ای برای قطر تعیین کردند که از جمله آنها محدود کردن روابط با ایران و تعطیل کردن شبکه الجزیره بود.

قطر ضمن رد همه اتهام‌ها گفته بود که شروطی که برایش تعیین شده «منطقی و عملی» نیستند و دوحه نمی‌تواند آن‌ها را بپذیرد. اختلافات همچنان حل نشده باقی مانده است. گفته می‌شود که این اقدام با رهبری بن سلمان صورت گرفته است.

دیدگاه‌های دینی و حکومتی محمد بن سلمان

محمد بن سلمان اقدامات بسیاری را برای مبارزه با افراط گرایی مذهبی در پادشاهی سعودی انجام داد و این اقدامات با هدف پایان دادن به جنبش صحوه در عربستان انجام شد. جنبش صحوه در عربستان یک جنبش فکری، اجتماعی، سیاسی اسلامی است که با حمایت گروهی از مبلغان به وجود آمد. صحوه که در دهه هشتاد قرن بیستم ظاهر شد. به گفته بن سلمان، یک وضعیت غیرعادی بود که از بیرون وارد جامعه عربستان شد و از طریق کنترل نظام آموزشی، شروع به گسترش آنچه او اسلام «غیر میانه‌رو» می‌خواند، کرد.

بن سلمان با بیان اینکه جامعه عربستان به ویژه جوانان قربانی صحوه شدند، قول داد با پایان دادن به آن جامعه سعودی را آزاد کند.

او در مصاحبه با برنامه شصت دقیقه سی بی اس گفت: ما از سال ۱۹۷۹–۱۳۵۷ قربانی تندروی دینی شده‌ایم و می‌خواهیم به وضعیت طبیعی قبلی برگردیم که مثل کشور‌های عرب منطقه زن‌ها بتوانند رانندگی کنند و در همه جا کار کنند و سینما داشته باشیم. تندرو‌ها جداسازی جنسی انجام می‌دهند ولی این برخلاف جامعه پیامبر اسلام است. او گفت زن‌ها و مرد‌ها هر دو باید جامه‌های سنگین بپوشند ولی کسی نباید زن‌ها را مجبور به پوشیدن نوع خاصی از پوشش کند آنها خود تشخیص می‌دهند چه نوع لباسی مناسب است.

در ۳۰ آوریل ۲۰۱۷، محمد بن سلمان مرکز جنگ فکری وزارت دفاع عربستان را برای مقابله با ریشه‌های افراط گرایی و تروریسم و گسترش فرهنگ تساهل اسلامی راه اندازی کرد.

وی در سال ۲۰۲۰ گفت: «من در سال ۲۰۱۷ قول دادم که فوراً افراط گرایی دینی را از بین می‌بریم. ظرف یک سال توانستیم یک پروژه ایدئولوژیکی ۴۰ ساله را نابود کنیم. افراط گرایی دیگر در عربستان پذیرفته نیست و مطرود شده است. مردم سعودی انزجار از این عقاید را که از خارجه با ردای دین آمده بود به اثبات رساند.»

او همچنین نقش کمیته امر به معروف و نهی از منکر را که به خودسری و سخت‌گیری در قبال زنان معروف بودند و مرگ‌های زیادی در اثر گشت زنی آنها ثبت شده بود را محدود کرد.

عربستان تنها کشوری در جهان بود که در آن از رانندگی زنان جلوگیری می‌شد و ممنوعیت رانندگی زنان عملاً به دلیل نبود صدور گواهینامه رانندگی بود و هیچ قانون صریحی در عربستان برای منع رانندگی زنان وجود نداشت. در ۱۶ آوریل ۲۰۱۶، در مصاحبه با مجله اقتصادی بلومبرگ محمد بن سلمان فاش کرد که هیچ مشکل دینی در مورد رانندگی زنان وجود ندارد و مشکل از کسانی است که حقایق مذهبی را تحریف می‌کنند تا زنان به حقوق کامل خود که اسلام برای آنها تضمین کرده است، نرسند. لغو ممنوعیت رانندگی زنان در عربستان سعودی در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۷، سه ماه پس از ولیعهدی بن سلمان، طبق فرمان ملک سلمان صادر شد.

به طور کلی محمد در اوایل دوره رهبری خود، در پی ترسیم چهره عربستان سعودی به عنوان کشوری بود که در حال پیاده‌سازی اصلاحات گوناگون است. گروه‌های حقوق بشری می‌گویند سرکوب در دوره تصدی او بدتر شده است.

رویتز در گزارشی در اینباره نوشته است که بنا به گفته گروه‌های حقوق بشری، دستگیری کنشگران حقوق بشری در دوره محمد افزایش یافته است.

محمد بن سلمان و ارتباط عربستان و ایران

محمد بن سلمان در آغاز سال ۲۰۱۶ با تأیید اعدام شیخ شیعه نمر باقر النمر، بر آتش تنش‌ها با روابط ایران و عربستان سعودی دمید. او در سال‌های اخیر بار‌ها اظهارات و ادبیات تندی در قبال ایران داشته است.

محمد بن سلمان؛ استثنای تک همسری در عربستان

او از تنها همسرش پنج فرزند، دو دختر و سه پسر دارد. وی برخلاف بسیاری از دیگر مردان در این کشور، بنا به گفته خودش، تک‌همسری را برگزیده است. محمد بن سلمان زندگی تجملاتی داشته است. در یک مورد، او یک قایق ساخت ایتالیا به نام سرین را به مبلغ ۵۰۰ میلیون دلار از یک ثروتمند روسی خرید.

محمد در سراسر جهان سفر‌های زیادی داشته و با سیاستمداران، رهبران کسب و کار و ابرستاره‌ها دیدار کرده است. او در ژوئن ۲۰۱۶ با سفر به دره سیلیکون با شماری از شخصیت‌های برجسته فناوری آمریکا از جمله مارک زاکربرگ دیدار کرد.

پرتره عیسی مسیح اثر لئوناردو داوینچی که ماه نوامبر ۲۰۱۷، به قیمت باورنکردنی ۴۵۰ میلیون دلار در نیویورک به فروش رسید، توسط محمد بن سلمان خریداری شده بود.