رویداد۲۴| وزیر خارجه فرانسه ایران را تهدید کرده که تا پایان ماه اوت مکانیسم ماشه فعال خواهد شد. سه کشور اروپایی نیز اعلام کرده‌اند که امروز به‌صورت رسمی این گزینه را بررسی خواهند کرد. این موضوع با موجی از واکنش‌ها در فضای مجازی و رسانه‌ای همراه شده استاز تحلیل‌های حقوقی درباره عدم وجاهت استفاده از این ابزار در شرایط پس از جنگ ۱۲ روزه گرفته تا هشدار‌های سیاسی درباره بازگشت تحریم‌های فراگیر. در ادامه به برخی از این واکنش‌ها اشاره می‌کنیم:

رضا نصری، حقوق‌دان و تحلیلگر سیاست خارجی نوشت: «در اینجا چند نکته کلیدی وجود دارد که اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی (E۳) پیش از تهدید ایران به استفاده از مکانیسم موسوم به «ماشه» باید مدنظر قرار دهند:

۱) پایه حقوقی استفاده از مکانیزم ماشه پس از جنگ دوازده‌روزه فرو ریخته است. سازوکار حل‌وفصل اختلافات در برجام برای حفظ توافقی زنده طراحی شده بود، نه برای آن‌که پس از حملات هماهنگ آمریکا و اسرائیل که زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را – به‌عنوان ستون فقرات توافق – به‌طور فیزیکی نابود کردند، به شکل معکوس و پسینی فعال شود. فعال‌سازی ماشه در چنین شرایط دگرگون‌شده‌ای، با منطق و هدف این سازوکار مغایر است و اصل تغییر بنیادین اوضاع و احوال (Rebus sic stantibus) مندرج در کنوانسیون وین را نادیده می‌گیرد.

۲) فعال‌سازی مکانیزم ماشه، عملاً اختیار مذاکره و ابتکار راهبردی را از اروپا سلب خواهد کرد. به‌محض فعال شدن این مکانیسم، تحریم‌های بازگشته تنها از طریق قطعنامه جدید شورای امنیت – که در برابر وتوی روسیه یا چین آسیب‌پذیر است – قابل رفع خواهند بود. به بیان دیگر، اروپا شاید اختیار بازگرداندن تحریم‌ها را داشته باشد، اما اختیار رفع آنها را ندارد و عملاً اهرم دیپلماتیک خود را به مسکو و پکن واگذار می‌کند. این وضعیت، از نگاه تهران، اروپا را به بازیگری بی‌اثر و نامعتبر در روند مذاکرات بدل می‌سازد.

۳) بازگرداندن تحریم‌های فراگیر در چنین شرایطی هیچ هدف عدم‌اشاعه‌ای را محقق نمی‌سازد. تأسیسات اصلی غنی‌سازی ایران در نطنز و فردو پیش‌تر بمباران شده‌اند. اعمال تحریم در این مرحله، تنها اقدامی تنبیهی علیه ملت ایران خواهد بود. این یک مجازات دسته‌جمعی است که در لباس کنترل تسلیحات ظاهر می‌شود. وزیر امور خارجه، آقای دکتر عراقچی، پیش‌تر هشدار داده بود که با فعال‌سازی ماشه، کشور‌های اروپایی عملاً روابط تاریخی خود با ایران را قطع خواهند کرد.

۴) موضع سه کشور اروپایی از تناقضات حقوقی و هنجاری رنج می‌برد. آنها در حالی به سازوکار‌های اجرایی برجام متوسل می‌شوند که هم‌زمان برخی مفاد کلیدی همان توافق، از جمله حق ایران برای غنی‌سازی را – که هم در متن برجام و هم در قطعنامه ۲۲۳۱ تصریح شده – نادیده می‌گیرند. تأیید حملات آمریکا و اسرائیل علیه تأسیسات هسته‌ای ایران، همراه با طرح خواست «غنی‌سازی صفر» و تلاش برای استفاده گزینشی از مکانیزم ماشه، مصداق بارز «سوء‌استفاده از حق» (abus de droit) است؛ یعنی بهره‌گیری از ابزار‌های حقوقی در جهتی مغایر با هدفی که برای آن وضع شده‌اند.

۵) استفاده از مکانیزم ماشه موجب سردرگمی حقوقی و آشفتگی عملی در نظام اجرایی بین‌المللی خواهد شد. به‌عنوان مثال، قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت، مجموعه‌ای از اقدامات را بر مبنای فرض وجود یک برنامه هسته‌ای فعال و رو به رشد در ایران مجاز شمرده است؛ از جمله بازرسی محموله‌ها در دریا، ممنوعیت انتقال فناوری‌ها و مواد مرتبط با برنامه هسته‌ای، و مسدودسازی دارایی‌های نهاد‌های فعال در حوزه اشاعه. اعمال چنین مفادی پس از جنگ – در شرایطی که زیرساخت‌های اصلی غنی‌سازی تخریب شده‌اند – از نظر حقوقی بی‌معنا و از نظر عملی ناممکن خواهد بود. آیا باید محموله‌هایی را بازرسی کرد که برای برنامه‌ای متوقف‌شده “ارسال” می‌شود؟ دارایی نهاد‌هایی را مسدود کرد که دیگر وجود ندارند؟ انتقال قطعات به تأسیساتی را ممنوع کرد که از کار افتاده‌اند؟ اعمال این دستورات منسوخ در شرایطی به‌کلی دگرگون‌شده، آنها را عملا به صحنه نمایش سیاسی بدل می‌کند. این روند اعتبار شورای امنیت را خدشه‌دار می‌سازد، نظم حقوق بین‌الملل را تضعیف می‌کند و احتمال خطا و درگیری را افزایش می‌دهد.

در نهایت، توسل به مکانیزم ماشه، پایان نفوذ اروپا بر مسیر هسته‌ای ایران را رقم خواهد زد، نه آغاز آن را؛ و قدرت هنجاری رو به افول آن در صحنه جهانی را بیش از پیش تضعیف خواهد کرد.»

حسن یونسی، فعال اصلاح طلب با انتشار تصویری از سعید جلیلی و محمود احمدی‌نژاد نوشت: «با فعال شدن مکانیزم ماشه، تمام قطعنامه‌های تحریمی که در دوره این دو نفر بر سر ایران آوار شده بود، برخواهد گشت.. سایه و نامتان هم بر سر ایران تاریک و نکبت‌بار است»

بهنام گلی‌پور، فعال رسانه‌ای نوشت: «مکانیسم ماشه را فعال شده بدانید».

مجید شاکری فعال اصولگرا نوشت: «مکانیسم ماشه مى تواند کاملا بر اقتصاد ایران بى اثر باشد. این ” مى تواند” پیچیدگى و خلاقیت خاصى نیاز ندارد.»

مینو خالقی، فعال اصلاح‌طلب نوشت: «اگر تروئیکای اروپا می‌خواهند با استناد به برجام، مکانیسم ماشه را فعال کنند (بند ۳۶)، باید همان برجام را به‌طور کامل بپذیرند. نه فقط سازوکار ماشه، بلکه حق ایران در غنی‌سازی تا ۳.۶۷٪ طبق بند‌های ۲۸ و ۵۰ ضمیمه ۱.‌ نمی‌توان از توافقی که خودشان سال‌ها نقض کرده‌اند، تنها آن بخش را اجرا کرد که تحریم بازمی‌گرداند. اروپا از ۲۰۱۸ به تعهدات اقتصادی خود پایبند نبود؛ ایران هم طبق بند ۳۶ کاهش تعهدات را آغاز کرد. اکنون همان کشور‌ها می‌خواهند از همان بند علیه ایران استفاده کنند، در حالی که فراموش کرده‌اند: «برجام بسته‌ای متقابل است، نه منوی انتخابی!» این رفتار، تناقض آشکار حقوقی و سیاسی است و اروپا را بدل به ابزاری برای فشار‌های تل‌آویو کرده است. تفکیک گزینشی مفاد برجام، نقض صریح اصل تعهد متقابل (Reciprocity) در حقوق بین‌الملل است.»