رویداد۲۴| با افزایش تهدیدات و فشار‌های اروپا، موضوع بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، موسوم به «مکانیسم ماشه»، بار دیگر به تیتر اول محافل سیاسی و رسانه‌ای جهان تبدیل شده است. سه کشور اروپایی عضو برجام (فرانسه، بریتانیا و آلمان) با حمایت آمریکا، هشدار داده‌اند اگر تهران تا پایان تابستان پیشرفت ملموسی در مسیر توافق هسته‌ای نشان ندهد، این مکانیسم را فعال خواهند کرد. ایران نیز اعلام کرده در حال حاضر در «شرایط معادل ماشه» قرار دارد و در صورت اقدام اروپا، گزینه‌هایی، چون خروج از NPT و افزایش سطح غنی‌سازی در دستور کار قرار خواهد گرفت.
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم ماشه که در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل پیش‌بینی شده، به کشور‌های باقی‌مانده در برجام اجازه می‌دهد در صورت «نقض اساسی» توافق، بدون نیاز به رأی‌گیری در شورای امنیت، تمامی تحریم‌های بین‌المللی را علیه ایران بازگردانند. این روند پیچیده، اما قدرتمند، در واقع یک “ضمانت اجرایی فوری” برای تعهدات هسته‌ای ایران محسوب می‌شود.
پس از اعلام نقض تعهد، پرونده در کمیسیون مشترک برجام بررسی می‌شود. اگر پس از طی مراحل دیپلماتیک، طرف‌ها به توافق نرسند، کشور شاکی می‌تواند پرونده را به شورای امنیت ارجاع دهد. در صورتی که در عرض ۳۰ روز شورای امنیت قطعنامه‌ای برای ادامه رفع تحریم‌ها صادر نکند (که با وتوی آمریکا تقریباً غیرممکن است)، تحریم‌های شورای امنیت به طور خودکار بازمی‌گردد.
هشدار اروپا؛ ضرب‌الاجل تا پایان تابستان
سه کشور اروپایی با انتشار بیانیه‌ای صریح اعلام کرده‌اند اگر ایران تا پایان اوت ۲۰۲۵ (اوایل شهریور ۱۴۰۴) اقدامات ملموسی در جهت احیای برجام انجام ندهد، مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. این کشور‌ها اعلام کرده‌اند در هماهنگی کامل با واشنگتن، به‌دنبال «پاسخی قاطع» به اقدامات هسته‌ای ایران هستند.
تحلیلگران بر این باورند که مهلت اروپا به ایران نه صرفاً یک تهدید لفظی، بلکه اقدامی حساب‌شده برای فشار نهایی بر تهران است؛ به‌ویژه آنکه گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از کاهش همکاری‌های فنی ایران و دسترسی محدود به سایت‌های هسته‌ای حکایت دارد.
آیا تهدید اروپا جدی است؟
شواهد موجود نشان می‌دهد احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه بسیار بالاست. خروج بازرسان آژانس از برخی تأسیسات، غنی‌سازی در سطح بالا، و توقف مذاکرات مستقیم با آمریکا موجب شده فضای دیپلماتیک به‌شدت تضعیف شود. هم‌زمان، اروپا نگران است با پایان دوره تعلیق تحریم‌ها در مهرماه ۱۴۰۴، فرصت حقوقی برای بازگرداندن تحریم‌ها از دست برود.
در عین حال، برخی مقامات اروپایی تأکید کرده‌اند اگر ایران همکاری با آژانس را از سر بگیرد، امکان تجدیدنظر یا تعلیق تهدید وجود دارد. با این حال، هم‌صدایی کامل پاریس، برلین، لندن و واشنگتن نشان می‌دهد تهدید، جدی‌تر از همیشه است.
واکنش ایران؛ تهدید متقابل و سناریو‌های پیش رو
در واکنش به این تهدید، جمهوری اسلامی موضعی سخت و صریح اتخاذ کرده است. ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس، اعلام کرد: «جمهوری اسلامی هم‌اکنون نیز در شرایطی معادل فعال‌سازی مکانیسم ماشه قرار دارد.»
او افزود: «خروج از NPT و افزایش غنی‌سازی از گزینه‌های پاسخ جمهوری اسلامی است.»
تهران همچنین تأکید کرده تهدید به ارجاع پرونده به فصل هفتم منشور ملل متحد «بی‌اثر و تکراری» است. مسئولان ایرانی بار‌ها اعلام کرده‌اند که اروپا مشروعیت اخلاقی و سیاسی برای فعال‌سازی این مکانیسم را ندارد، چرا که خود نیز به تعهدات برجامی خود پایبند نبوده‌اند.
سه گزینه احتمالی پاسخ ایران
به گفته تحلیلگران و رسانه‌ها ایران در واکنش به فعال شدن مکانیسم ماشه احتمالا سه واکنش خواهد داشت.
۱. خروج از پیمان NPT: ایران می‌تواند با خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، نظارت بین‌المللی را متوقف کرده و مسیر جدیدی در پیش گیرد.
۲. افزایش غنی‌سازی: با وجود حملات گسترده به تاسیساست هسته‌ای ایران و ادعای نابودی آن از سوی اسرائیل و آمریکا، مسئولان در ایران بازسازی تاسیسات و افزایش غنی سازی را مقدور می‌دانند لذا حرکت به سوی افزایش غنی‌سازی هنوز یکی از گزینه‌ها است.
۳. کاهش یا توقف همکاری با آژانس: محدودسازی دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، می‌تواند بخش مهمی از پاسخ ایران باشد.
تبعات و پیامد‌ها
فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند ایران را مجدداً به فصل تحریم‌های چندجانبه سازمان ملل بازگرداند. مهم‌ترین پیامد‌های این اقدام عبارت‌اند از: بازگشت تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل، انسداد دارایی‌های خارجی و ممنوعیت سفر مقامات، محدودیت شدید در انتقال فناوری‌های حساس هسته‌ای و تشدید انزوای اقتصادی ایران در سطح بین‌الملل.
این روند می‌تواند به افزایش تنش‌های منطقه‌ای، ضربه به مذاکرات احتمالی و حتی بروز درگیری‌هایی در منطقه منجر شود.
اکنون، همه‌چیز به هفته‌های آینده بستگی دارد. اگر در فرصت باقی‌مانده تا پایان تابستان، تغییری در رفتار دیپلماتیک تهران یا موضع اروپا رخ ندهد، فعال‌سازی مکانیسم ماشه محتمل‌ترین سناریو خواهد بود. تهران نیز به‌نظر می‌رسد برای مواجهه‌ای تند و تقابلی آماده است.
بدین ترتیب، «شهریور ۱۴۰۴» ممکن است به یکی از نقاط عطف سیاست خارجی ایران تبدیل شود؛ نقطه‌ای که در آن یا توافقی جدید متولد می‌شود، یا فصل تازه‌ای از فشار، تحریم و احتمالا تقابل شکل می‌گیرد.
source