طرح حذف چهار صفر از پول ملی که نخستین‌بار در اواخر دهه ۸۰ مطرح شد، پس از حدود دو دهه بار دیگر در دستور کار قرار گرفت و اخیراً در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی بررسی شد. این طرح که در قالب لایحه‌ای از سوی دولت ارائه شده، هدف خود را تسهیل در مبادلات مالی، کاهش هزینه‌های چاپ پول و اصلاح ساختار ظاهری نظام پولی کشور عنوان کرده است.

موافقان این طرح معتقدند که حذف صفرها می‌تواند با ساده‌سازی محاسبات مالی، افزایش کارآمدی نظام پرداخت، کاهش هزینه‌های چاپ و نگهداری پول نقد و تقویت روانی جایگاه پول ملی، گامی در جهت اصلاحات پولی کشور باشد. به‌ویژه آنکه بسیاری از کشورهای جهان از جمله ترکیه، برزیل، آرژانتین و زیمبابوه نیز در مقاطعی مشابه، دست به چنین اصلاحی زده‌اند.

در مقابل، منتقدان هشدار می‌دهند که حذف صفر از پول ملی، بدون مهار ریشه‌ای تورم، تنها اقدامی نمادین و موقتی است که ممکن است در آینده مجدداً کشور را به همان نقطه اول بازگرداند. به باور آنان، بدون اصلاحات اساسی در ساختار اقتصادی، سیاست‌های پولی و مالی و کنترل نقدینگی، این اقدام تنها به تغییر اسمی واحد پولی منجر خواهد شد، نه به بهبود واقعی شاخص‌های اقتصادی.

در همین زمینه، خبرنگار ایکنا گفت‌وگویی با میثم ظهوریان، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، انجام داده تا ابعاد مختلف این طرح و ملاحظات کارشناسی پیرامون آن را بررسی کند.

ایکنا – طرح حذف چهار صفر از پول ملی بار دیگر در دستور کار قرار گرفته و در کمیسیون اقتصادی مجلس نیز بررسی شده است. به‌نظر شما این طرح چه جایگاهی در سیاست‌گذاری اقتصادی دارد؟

این موضوع از اواخر دهه ۸۰ در فضای سیاست‌گذاری پولی و بانکی کشور مطرح بوده و حتی در آن زمان تا آستانه اجرا نیز پیش رفت. نظرسنجی‌هایی هم برای انتخاب نام واحد پول جدید از مردم انجام شد اما بنا به دلایلی اجرایی نشد. در حال حاضر، مجدداً این طرح در دستور کار قرار گرفته و در کمیسیون اقتصادی نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

واقعیت این است که حذف صفر از پول ملی به خودی خود تأثیر مستقیمی بر متغیرهای کلان اقتصادی مانند نرخ تورم، تولید ناخالص داخلی یا رشد اقتصادی ندارد. این اقدام بیشتر ناظر به جنبه‌های روان‌شناختی، اجتماعی و تسهیل در محاسبات پولی است. سال‌هاست که به‌دلیل افزایش تعداد صفرها، انجام عملیات مالی، حسابداری و مبادلات روزمره با دشواری همراه شده و حذف صفر می‌تواند از این حیث کمک‌کننده باشد اما به‌دلیل آنکه بانک مرکزی و سایر نهادهای سیاست‌گذار در این سال‌ها درگیر مسائل دیگر بودند، این موضوع در اولویت قرار نگرفت و به تعویق افتاد.

ایکنا – با توجه به اینکه تورم در کشور ما همچنان یک چالش مزمن است، آیا ممکن نیست که پس از حذف صفر، با ادامه تورم، صفرها مجدداً بازگردند؟

قطعاً اگر ما نتوانیم تورم را کنترل کنیم، ممکن است در آینده با همان مشکل مجدداً مواجه شویم و صفرها دوباره بازگردند اما نکته مهم اینجاست که اگر این کار را هم انجام ندهیم و همین روند فعلی ادامه یابد، اوضاع بدتر خواهد شد. یعنی تعداد صفرها همین‌طور افزایش خواهد یافت و ارزش اسمی پول ملی بیشتر تضعیف می‌شود.

بر اساس محاسبات صورت‌گرفته، اگر ما میانگین تورم سالیانه دو دهه اخیر را مبنا قرار دهیم، حدود نیم قرن طول می‌کشد تا دوباره صفرهای حذف‌شده به پول ملی بازگردند. در این فاصله، فرصت داریم که با اصلاح سیاست‌های پولی و کنترل تورم، مانع از تکرار این چرخه شویم. البته باید واقع‌بین بود؛ حذف صفر به‌تنهایی درمان ریشه‌ای نیست اما اگر به‌موقع و همراه با اصلاحات ساختاری اجرا شود، می‌تواند زمینه‌ساز بهبود وضعیت پولی کشور باشد.

ایکنا – برخی معتقدند اجرای این طرح می‌تواند به کاهش هزینه‌های چاپ، توزیع و نگهداری پول نقد منجر شود. آیا با این دیدگاه موافقید؟

بله، قطعاً. یکی از مزایای مهم این طرح کاهش چشمگیر هزینه‌های مربوط به چاپ اسکناس و گردش پول نقد در کشور است. با کاهش تعداد ارقام روی اسکناس‌ها، هم نیاز به چاپ اسکناس‌های با مبالغ بالا کمتر می‌شود، هم هزینه‌های مرتبط با سیستم بانکی، خودپردازها، حمل‌ونقل پول، ذخیره‌سازی و حتی حسابداری کاهش می‌یابد.

ضمن اینکه در نظام مالی و تجاری، استفاده از اعداد کوچک‌تر برای محاسبه، ثبت و پردازش تراکنش‌ها مزیت محسوب می‌شود. این موضوع نه‌تنها در سطح خرد بلکه در حسابداری بنگاه‌های بزرگ، سامانه‌های پرداخت و بانکداری الکترونیک نیز تأثیرگذار است و می‌تواند از بار محاسباتی و پیچیدگی‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بکاهد.

ایکنا – آیا این اقدام می‌تواند به بهبود جایگاه پول ملی در برابر ارزهای خارجی نیز منجر شود؟

از منظر واقعی و بنیادی، حذف صفر تأثیری بر نرخ برابری پول ملی در برابر ارزهای خارجی ندارد. قدرت خرید و ارزش واقعی پول ملی وابسته به عوامل کلان‌تری همچون نرخ تورم، بهره‌وری، رشد اقتصادی، تراز تجاری و سیاست‌های پولی و مالی کشور است اما از نظر روانی، چنین اقدامی می‌تواند به نوعی بازسازی اعتماد عمومی نسبت به پول ملی منجر شود. بسیاری از کشورها در دهه‌های اخیر این مسیر را طی کرده‌اند. ترکیه، به‌عنوان مثال، شش صفر از پول ملی خود حذف کرد. برزیل و آرژانتین هم چندین بار چنین تجربه‌ای داشته‌اند. بنابراین، برخلاف تصوری که گاهی مطرح می‌شود که ایران ضعیف‌ترین پول دنیا را دارد، واقعیت این است که بسیاری از کشورها با حذف صفر سعی کرده‌اند ساختار پولی خود را اصلاح کنند و این موضوع در سطح جهانی امری مرسوم است.

ایکنا – برخی می‌گویند این طرح می‌تواند فرصتی برای آغاز اصلاحات گسترده‌تر در نظام پولی و بانکی کشور باشد. شما چه نظری دارید؟

اصلاحات پولی و بانکی ضرورتی جدی است اما نباید آن را مشروط به اجرای این طرح دانست. حتی در شرایط فعلی نیز این امکان وجود دارد که اصلاحات لازم در حوزه نظام بانکی، ساختار بانک مرکزی، شیوه‌های نظارت بر خلق پول، ابزارهای سیاست‌گذاری پولی و کنترل نقدینگی انجام شود.

حذف صفر از پول ملی می‌تواند مکمل این اصلاحات باشد اما به‌خودی‌خود جایگزین یا شرط لازم برای آن نیست. این طرح بیشتر به‌عنوان اقدامی در حوزه مدیریت روانی اقتصاد و نظم‌بخشی به ساختار اسمی پول مطرح است و نباید از آن انتظار داشت که همه مشکلات نظام پولی و بانکی را حل کند.

ایکنا – برای موفقیت این طرح، چه الزامات زیرساختی، فنی و حقوقی باید در نظر گرفته شود؟

یکی از ارکان اصلی موفقیت این طرح، اطلاع‌رسانی دقیق، شفاف و مستمر به مردم است. باید فرآیند اجرای طرح، مزایا، مراحل، دوره گذار و نحوه تعامل مردم با پول جدید به‌صورت کامل تبیین شود تا از هرگونه سردرگمی و سوءبرداشت جلوگیری شود.

همچنین باید زیرساخت‌های بانکی، مالی، نرم‌افزاری و سامانه‌های پرداخت به‌روز شوند تا اجرای طرح با کمترین هزینه و اختلال انجام گیرد. در لایحه‌ای که به مجلس ارائه شده، دوره گذار پیش‌بینی شده است؛ به‌این‌صورت که در یک بازه زمانی مشخص، هر دو واحد پولی قدیم و جدید هم‌زمان در جریان خواهند بود تا هم مردم و هم سیستم‌ها خود را با شرایط جدید وفق دهند. پس از پایان دوره گذار، پول قدیم به‌تدریج از چرخه خارج می‌شود.

ایکنا – جمع‌بندی شما از اجرای این طرح چیست؟

به نظر من، اگر این طرح با برنامه‌ریزی دقیق، همراه با اصلاحات واقعی در سیاست‌های پولی و مالی، کنترل تورم و حمایت رسانه‌ای و اجتماعی اجرا شود، می‌تواند اقدام مفیدی باشد اما اگر صرفاً به‌عنوان یک حرکت نمادین و بدون زیرساخت‌های کافی انجام شود، نه‌تنها اثر مطلوبی ندارد بلکه ممکن است باعث بی‌اعتمادی مردم شود. حذف صفر به‌تنهایی نه درمان است و نه تهدید، بلکه یک ابزار اصلاحی است که باید در کنار سایر اقدامات کلان اقتصادی قرار گیرد.

گفت‌وگو از سعید امینی

انتهای پیام