به گزارش ایکنا، نشست بررسی «بایسته‌های مشارکت سیاسی در ایران بر اساس مکتب امام خمینی(ره)» به همت اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در خانه اندیشه‌ورزان با سخنرانی محمدهادی فلاح‌زاده، رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی؛ عبدالله مرادی، مدیرکل سابق سیاسی وزارت کشور و عضو هیئت علمی دانشگاه دفاع ملی؛ محمد محمودی‌کیا، عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی برگزار شد. 

فلاح‌زاده: مشارکت سیاسی در گفتمان امام (ره) یک وظیفه اجتماعی است

محمدهادی فلاح‌زاده، رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی به عنوان سخنران نخست گفت: پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تداوم نظام اسلامی بر پایه مشارکت آگاهانه مردم شکل گرفت و این اصل در اندیشه امام خمینی(ره) جایگاهی بنیادی دارد.

وی با اشاره به اهمیت مشارکت مردمی در انقلاب اسلامی اظهار کرد: موضوعی که شما برای این نشست انتخاب کرده‌اید، بسیار مهم است. واقعیت این است که انقلاب اسلامی در بستر اندیشه‌ها و افکار ائمه اطهار به‌ویژه امام رضا(ع) شکل گرفت و امام راحل نیز همواره بر نقش فعال مردم در فرآیندهای سیاسی و اجتماعی تأکید داشت.

رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی افزود: در علوم اجتماعی و علوم سیاسی، مشارکت سیاسی به‌عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی شناخته می‌شود. این مشارکت می‌تواند به شکل شرکت در انتخابات، حضور در تجمعات و راهپیمایی‌ها، عضویت در احزاب و نهادهای مدنی و حتی فعالیت‌های داوطلبانه بروز یابد. آنچه مهم است، آگاهی و داوطلبانه بودن این مشارکت‌هاست؛ چراکه فرد با باور به اهداف اجتماعی و سیاسی، در این فعالیت‌ها شرکت می‌کند.

فلاح‌زاده تأکید کرد: در گفتمان انقلاب اسلامی، مشارکت نه‌تنها یک انتخاب فردی بلکه یک وظیفه اجتماعی تلقی می‌شود. این مشارکت آگاهانه است که جامعه را متحول و نظام را تثبیت می‌کند.

رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی در ادامه سخنان خود گفت: امام خمینی(ره) اندیشه‌ساز بود؛ او با بازآفرینی و نوسازی مفاهیم اسلامی، دین را به عرصه اجتماع و سیاست بازگرداند. اگر بخواهیم عرفان اسلامی را به درستی درک کنیم، باید بدانیم که اوج عرفان، بازگشت از حق به سوی مردم است؛ یعنی انسان باید خلیفه‌الله باشد و در عین‌ حال در جامعه اثرگذار و اثرپذیر زندگی کند.

وی با اشاره به ویژگی‌های جامع امام راحل بیان کرد: امام یک عارف واقعی، فیلسوف، متکلم و سیاستمداری بود که مراجعه به مردم را اصل می‌دانست. انسانی که در عرفان اسلامی رشد می‌کند، نه‌تنها باید در جامعه حضور داشته باشد بلکه باید بتواند تأثیرگذار باشد و از جامعه نیز تأثیر بگیرد.

فلاح‌زاده ادامه داد: منابع نظری امام و رهبر معظم انقلاب، هر دو از قرآن و مکتب اهل‌بیت(ع) الهام گرفته‌اند. ما اگر بتوانیم گفتمان امام را در عرصه‌های مختلف احضار کنیم و شاخص‌های مکتب امام را به‌درستی استخراج کنیم، می‌توانیم پیوند عمیق‌تری با مفهوم مشارکت در جامعه برقرار کنیم. به‌عنوان مثال، در دوران دفاع مقدس بالاترین سطح مشارکت سیاسی را شاهد بودیم.

وی افزود: در آن دوران، ادبیات دینی حضور در جبهه و شهادت را نه برای خود، بلکه برای دیگران تبیین کرد. این نوع از ادبیات، نوعی کنشگری دینی و سیاسی را به جامعه القا کرد که هم‌راستا با آرمان‌های امام راحل بود.

رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی با انتقاد از برخی قرائت‌های خاص‌گرایانه از اندیشه امام راحل گفت: متأسفانه در برخی جریان‌ها، نگاه تقلیل‌گرایانه و گزینشی به اندیشه‌های امام شکل گرفته است؛ به‌گونه‌ای که یک جریان، مخالفانش را تا مرز تکفیر می‌برد و جریان دیگر، آن‌ها را صرفاً توده‌ای از مردم می‌داند. درحالی‌که نگاه امام جامع‌نگر و وحدت‌آفرین بود.

فلاح‌زاده تأکید کرد: ما از اندیشه‌های حداکثری امام فاصله گرفته‌ایم. امام حتی کارکرد حزبی را در نظام پذیرفت، اگرچه ساختار حزبی را نقد می‌کرد؛ چون احساس می‌کرد این ساختار می‌تواند به سمت شخص‌گرایی و منفعت‌طلبی برود. نگاه امام، اصلاح‌گرایانه و فراگیر بود و نه محدود به اصول‌گرایی یا اصلاح‌طلبی حزبی.

وی با بیان اینکه امام خمینی(ره) اصلاح‌طلب به‌معنای واقعی کلمه بود، اظهار کرد: امام به‌دنبال اصلاح جامعه و نجات مستضعفان عالم بود. او فقط به پیروان مدینه نگاه نمی‌کرد، بلکه نگاهی جهانی به رهایی مستضعفین داشت. اگر ما این نگاه را احیا کنیم، خیمه انقلاب گسترده‌تر خواهد شد و هیچ‌کس زیر بار ظلم و طرد نخواهد رفت.

فلاح‌زاده در بخش دیگری از سخنان خود گفت: متأسفانه امروز برخی رفتارها و قرائت‌ها از اسلام و حقوق بشر، نوعی نگاه ضدمردمی را ترویج کرده‌اند. جریان‌هایی مانند داعش نیز با ادعای دینی، به‌دنبال حذف مردم هستند. درحالی‌که مردم ما حکومت جایگزینی برای جمهوری اسلامی تعریف نکرده‌اند و حتی اگر ناراضی‌اند، نارضایتی‌شان به رفتارهاست، نه اصل نظام.

وی در پایان تأکید کرد: در جامعه ما سه گروه را می‌توان شناسایی کرد؛ یک بخش از مردم کنشگران فعال انقلابی هستند، گروهی کنشگران ناراضی‌اند و بخش اندکی نیز رادیکال‌های برانداز به‌شمار می‌آیند. اگر ما از گفتمان امام و رفتارهای اصیل اسلامی فاصله نگیریم، می‌توانیم با اعتماد و همدلی، جامعه را از وضعیت فعلی عبور دهیم.

محمودی‌کیا: تعبیر امام (ره) از سیاست، تعبیر هدایت است

سخنران دیگر این نشست، محمد محمودی‌کیا، عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی بود که گفت: تعبیر امام از سیاست، تعبیر هدایت است. سیاست در نگاه ایشان، نه ابزار قدرت که راهی برای هدایت جامعه به سوی تعالی و عدالت بود؛ نگاهی حداکثری که مردم، اندیشه‌ها و روندهای تاریخی را در بر می‌گیرد.

وی درباره بررسی راهبردهای احیای مشارکت مردمی در جمهوری اسلامی اظهار کرد: اگر سیاست را از منظر جامعه‌شناسی تاریخی ببینیم، می‌توانیم درک کنیم که اندیشه‌هایی در تاریخ ماندگار شده‌اند که از جنس اجتماعی و کنش‌گرایانه بوده‌اند؛ یعنی آنهایی که با واقعیت جامعه و تحولات مردمی پیوند خورده‌اند.

عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی با اشاره به نقش امام خمینی(ره) در بازتعریف مفهوم سیاست در جمهوری اسلامی افزود: امام با کنش خود، زبان تازه‌ای را در سیاست احیا کرد که مبتنی بر پیوند مردم و حاکمیت بود؛ اما متأسفانه امروز گاه شاهد آن هستیم که این زبان به سمت دوگانه‌سازی میان دولت و ملت سوق داده می‌شود، که در نهایت به شکل‌گیری نوعی «خیانت ناخواسته» از سوی کارگزاران می‌انجامد.

وی ادامه داد: وقتی کارگزاران برخلاف خواست مردم یا بدون درک واقعی از نیازهای جامعه اقدام می‌کنند، نوعی فاصله و گسست میان مردم و ساختار قدرت پدید می‌آید. این گسست سیاسی، خود را در افت مشارکت عمومی نمایان می‌سازد. یکی از بارزترین مصادیق آن، کاهش مشارکت سیاسی در انتخابات اخیر است که به پایین‌ترین سطح خود در چهار دهه گذشته رسید.

عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی با طرح این پرسش که «چه اتفاقی افتاده که جامعه نسبت به سرنوشت سیاسی خود بی‌تفاوت شده؟»، تصریح کرد: شهید بهشتی می‌گفت روز مرگ انقلاب، روز بی‌تفاوتی مردم است. امروز باید با دقت بیشتری ببینیم که چرا جامعه از مشارکت در فرآیندهای سیاسی روی‌گردان شده و شاخص اعتماد عمومی در مسیر نزول قرار گرفته است.

وی تأکید کرد: مشارکت سیاسی صرفاً به معنای شرکت در انتخابات نیست؛ مشارکت یک کنش داوطلبانه و آگاهانه است که بر مبنای نیاز تاریخی و احساس مسئولیت شکل می‌گیرد. انقلاب اسلامی، حرکتی تمدنی بود که بر چنین مشارکتی استوار شد.

محمودی‌کیا گفت: اگر می‌خواهیم در چله دوم انقلاب، راه امام را ادامه دهیم و اندیشه‌های مقام معظم رهبری را تحقق ببخشیم، باید به بازسازی مفهوم سیاست بپردازیم؛ سیاستی که نه ابزاری برای بوروکراسی یا رقابت‌های جناحی، بلکه بستری برای پیوند مردم با آرمان‌های بلند انقلاب باشد.

مرادی: امام خمینی (ره) نه‌تنها یک رهبر سیاسی، بلکه یک عارف واقعی بود

عبدالله مرادی، مدیرکل سابق سیاسی وزارت کشور و عضو هیئت علمی دانشگاه عالی دفاع ملی به عنوان سخنران سوم این نشست با اشاره به ابعاد مختلف شخصیت امام خمینی(ره) گفت: امام هم یک انقلابی بود، هم یک اندیشمند بزرگ؛ او حکیم، عارف و در عین حال رهبری سیاسی با فهم عمیق از سیاست به‌مثابه هدایت جامعه بود.

وی با اشاره به مراحل مختلف زندگی امام خمینی، اظهار کرد: تمرکز اصلی بر دوره‌های مختلف حیات امام تا پیش از ۳۰ سالگی، دوره‌ای از اندیشه و نگارش آثار عرفانی است. دهه پایانی عمر ایشان نیز دهه عرفان و غیبت نسبی از فضای رسمی سیاسی بود، اما دهه چهاردهم حیات ایشان را باید دهه رهبری و شهادت دانست که امام در آن، نقشی محوری در هدایت ملت ایفا کرد.

مدیرکل سابق سیاسی وزارت کشور ادامه داد: امام خمینی نه‌تنها یک رهبر سیاسی، بلکه یک عارف واقعی بود؛ عارفی که نگاهش به سیاست، نگاه تهذیبی و تربیتی بود. برخلاف تصوری که سیاست را صرفاً عرصه قدرت می‌داند، امام سیاست را تجلی آموزه‌های اسلامی برای هدایت و اصلاح جامعه می‌دانست.

وی با اشاره به جمله معروف امام مبنی بر اینکه «اسلام تمامش سیاست است»، تصریح کرد: نگاه امام به سیاست از جنس تربیت جامعه، اصلاح اجتماعی، هدایت اخلاقی و تأمین عدالت بود. ایشان معتقد بودند سیاست اسلامی، سیاستی است که اقشار مختلف مردم، نخبگان و حلقه‌های میانی جامعه در آن نقش دارند و این نگاه بعدها در مفاهیم کلیدی چون «واژگان‌سازی» توسط رهبر معظم انقلاب ادامه یافت.

عضو هیئت علمی دانشگاه دفاع ملی در ادامه اظهار کرد: امام هیچ‌گاه با فعالیت حزبی مخالفت نکردند، بلکه در دوره‌هایی از انقلاب، خود ایشان با تشکیل حزب جمهوری اسلامی توسط یاران اصلی نهضت موافقت داشتند. البته ایشان در برآوردهای مقطعی نسبت به کارکرد برخی احزاب و رقابت‌های سیاسی هشدار می‌دادند؛ چرا که این رقابت‌ها نباید به تفرقه و کاهش مشارکت عمومی منجر شود.

مرادی افزود: امام تأکید داشتند که رقابت سیاسی باید احسن باشد، یعنی منجر به افزایش مشارکت مردم شود، نه اینکه دعواهای سیاسی موجب فراموشی منافع ملی شود. نگاه ایشان همواره بر این بود که عرصه رقابت سیاسی باید چارچوب‌دار، اخلاقی و مبتنی بر اصول انقلاب باشد.

وی با بیان اینکه امام در همه مراحل، خود را در کنار مردم تعریف می‌کردند، گفت: ایشان خطاب به جان مردم سخن می‌گفتند و از جان مردم نیز پاسخ می‌شنیدند. همین پیوند عمیق، ضامن تداوم خط رهبری و مبارزه در همه مقاطع انقلاب بود.

مرادی در ادامه با اشاره به نگاه مردمی امام گفت: یکی از پایه‌های اندیشه امام این بود که مردم باید نقش اساسی در سیاست داشته باشند و هیچ چیز نباید به آن‌ها تحمیل شود. به همین دلیل بارها تأکید کردند که اگر اراده مردم در ساختار سیاسی نباشد، مشروعیت آن نظام زیر سؤال می‌رود.

وی تصریح کرد: امام همواره معتقد بودند که در جمهوری اسلامی، «اسلامیت» و «جمهوریت» باید توأمان باشد. تعبیرات متعدد امام درباره اراده مردم در تفویض قدرت سیاسی، ناظر بر همین اصل است. این همان نگاهی است که جمهوری اسلامی را از دیگر الگوهای حکومت‌داری متمایز می‌کند.

مرادی با اشاره به فضای سیاسی کشور در سال‌های اخیر گفت: پیش از آن‌که ضعف احزاب را بررسی کنیم، باید نگاهی دقیق به فضای عمومی جامعه داشته باشیم. گاه این فضا چنان بسته و امنیتی می‌شود که امکان شکل‌گیری رقابت و رشد فعالیت سیاسی به‌شکل طبیعی از بین می‌رود. این در حالی است که در سیاست‌های کلی نظام نیز تأکید شده است که احزاب باید نقش مسئولانه، قانونمند و مؤثر در انتخابات و حکمرانی ایفا کنند.

وی در پایان اظهار کرد: اگر بخواهیم به مسیر اصیل انقلاب و امام بازگردیم، باید فضای اجتماعی را باز کنیم، آزادی بیان و تضارب آرا را بپذیریم و نقش مردم در سرنوشت‌شان را واقعی کنیم، نه صرفاً نمایشی.

انتهای پیام