همشهری‌آنلاین – پروانه بندپی: همان طور که اختلالات و بیماری‌های روانپزشکی می‌توانند روی سلامت جسم ما تاثیر بگذارند، بیماری‌های جسمی هم می‌توانند منجر به افسردگی فرد شوند و روان او را به شدت درگیر کنند.
مطالعات می‌گویند احتمال ابتلا به افسردگی در افراد دارای بیماریِ جسمیِ مزمن (طولانی‌مدت) ۲ تا ۳ برابر بیشتر از افراد سالم است. داشتن چند بیماری همزمان هم می‌تواند احتمال ابتلای فرد به افسردگی را بیش از ۲ برابر افزایش دهد.
این آمارها نشان می‌دهند که سلامت روان، بیش از آن‌چه تصور می‌شود، با سلامت جسم در ارتباط است. اما بیماری جسمی چطور می‌تواند باعث افسردگی شود؟ آیا یک بیماری جسمی می‌تواند به تنهایی منجر به افسردگی شود؟ اصلا کدام بیماری‌های فیزیکی این قابلیت را دارند که ما را افسرده کنند؟
وقتی بدن می‌رنجد
افسردگی ناشی از بیماری‌های جسمی، یکی از پدیده‌های شناخته‌شده در علم روانپزشکی است. افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن یا ناتوان‌کننده، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به افسردگی قرار دارند. دکتر راضیه دهقانی، متخصص اعصاب و روان و روانپزشک در این رابطه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «بدن و روان، یک سیستم درهم‌تنیده و به‌هم‌پیوسته هستند. هر اختلالی در بدن می‌تواند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر وضعیت شیمیایی مغز و خلق‌وخو اثر بگذارد. به عنوان مثال، بسیاری از بیماری‌ها باعث بروز التهاب مزمن در بدن می‌شوند. در این حالت، موادی به نام سایتوکین‌های التهابی ترشح می‌شود که می‌تواند خلق‌وخو را پایین بیاورد و منجر به بروز افسردگی شود.»
دکتر دهقانی با بیان این که افسردگی‌های ناشی از بیماری‌های فیزیکی به دلایل مختلفی بروز می‌کنند، توضیح می‌دهد: «داشتن درد مزمن یا خستگی شدید – مثلا براثر شیمی‌درمانی – که کیفیت زندگی را پایین می‌آورد، ناتوانی حرکتی یا محدودیت‌های جسمی که استقلال فرد را کاهش می‌دهد؛ مصرف برخی داروها (مثل کورتون‌ها یا برخی داروهای قلب) که بر خلق‌وخو تأثیر می‌گذارند، از جمله دلایلی هستند که می‌توان درباره تاثیر بیماری‌های جسمی بر بروز افسردگی اشاره کرد.»
کدام بیماری‌ها افسردگی‌زا هستند؟
به گفته متخصصان، بعضی از بیماری‌ها بیشتر از بقیه با خطر ابتلا به افسردگی همراه هستند. مثل بیماری‌های قلبی – به خصوص بعد از سکته قلبی -، سکته مغزی یا اختلالات عصبی، دیابت که به دلیل پیچیدگی درمان و نوسانات قند خون استرس‌زا و افسردگی‌آور است، انواع سرطان به خصوص در مراحل پیشرفته، بیماری‌ای مثل ام‌اس، بعضی بیماری‌های گوارشی، بیماری‌های خودایمنی مثل لوپوس یا آرتریت روماتوئید، بیماری‌های کلیوی مزمن، بیماری‌های کبدی مزمن، دردهای مزمن مثل درد مفاصل، دردهای عضلانی، کمردرد، میگرن و … .
بیشتر بخوانید؛
این افسردگی درمان‌شدنی است؟
درمان همزمان جسم و روان نه تنها ممکن است، بلکه در بسیاری از موارد، ضروری و اغلب حتی مؤثرتر از درمان مجزا است و بهبود یکی می‌تواند بر دیگری هم تأثیر مثبت بگذارد. امروز در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، درمان همزمان بیماری‌های جسمی و حمایت روانی از بیماران به صورت یک اصل پذیرفته شده است. چون نادیده گرفتن افسردگی در بیمار جسمی، نه تنها کیفیت زندگی فرد را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند درمان بیماری فیزیکی را هم با شکست مواجه کند.
دکتر دهقانی می‌گوید: «روان‌درمانی، یکی از روش‌هایی است که به بهبود همزمان جسم و روان کمک می‌کند. فرد متخصص در این روش با استفاده از تکنیک‌های روان‌شناختی به افراد کمک می‌کند تا با مشکلات ذهنی، عاطفی و رفتاری خود مقابله کنند و اغلب در ترکیب با دارودرمانی یا سایر روش‌ها استفاده می‌شود.»
به گفته این متخصص اعصاب و روان «در مواردی که بیماری روانی شدت بالایی دارد، تراپی به تنهایی جواب نمی‌دهد و نقش دارودرمانی در کنترل علائم فرد مهم‌تر و پررنگ‌تر است. بنابراین کمک گرفتن از یک روانشناس یا روانپزشک برای مقابله با مشکلات روانی ناشی از بیماری‌های سخت، ضروری است.»
این روانپزشک ادامه می‌دهد: «البته در کنار درمان‌های پزشکی و روان‌درمانی، راهکارهای ساده‌تری هم وجود دارند که می‌توانند به روند بهبود روان و جسم کمک کنند. این را دکتر دهقانی می‌گوید و تاکید می‌کند: مثلا فعالیت بدنی منظم یکی از مؤثرترین راه‌ها برای بهبود سلامت روان است، رژیم غذایی سالم و خواب کافی و منظم هم نقش بسیار مهمی در سلامت کلی بدن و ذهن دارند، مدیریت استرس هم به بهبود تعادل روانی کمک می‌کنند. همچنین داشتن روابط اجتماعی مثبت هم ارتباط مستقیمی با تامین سلامت روان دارد.»