نگاهی به اعضای شورای نگهبان در ادوار مختلف نشان می‌دهد که همواره فقها و حقوقدانان برجسته تاریخ معاصر عضو این نهاد بودند؛ از فقها نام بزرگانی همچون آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی که در مقطعی دبیر شورا بود، آیت‌الله العظمی سیدمحمود هاشمی‌شاهرودی، آیت‌الله محمد یزدی، آیت‌الله محمد مومن، آیت‌الله محمد محمدی‌گیلانی، آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی و آیت‌الله احمد جنتی به چشم می‌خورد.

در بین حقوقدان‌ها نیز نام حقوقدانان بزرگی همچون دکتر حسن حبیبی، دکتر سید جلال‌الدین مدنی، دکتر گودرز افتخار جهرمی و دکتر حسین مهرپور به چشم می‌آید.

یکی از اتهامات دشمن علیه شورای نگهبان جناحی رفتار کردن یا جناحی بودن اعضاست؛ در حالی که اگر نگاهی به ادوار مختلف شورا و عملکرد آن داشته باشیم، می‌بینیم در تمامی انتخابات‌ها رفتار این نهاد به گونه‌ای بوده که جناح‌ها و چهره‌های مختلفی بر سر کار آمدند.

در این گزارش نگاهی به ترکیب ادوار شورا در برخی انتخابات‌ها و نتایج انتخابات‌ها خواهیم داشت:

در انتخابات سال 76، ترکیب شورای نگهبان به این شرح بود: حضرات آیات احمد جنتی (دبیر)، محمد امامی کاشانی، محمد مؤمن، غلامرضا رضوانی، ابوالقاسم خزعلی و سید محمود هاشمی شاهرودی. حقوقدانان شورا نیز عبارت بودند از احمد علیزاده، حسن حبیبی، خسرو بیژنی، محمدرضا عباسی‌فرد، محمدرضا علیزاده و حسن فاخری.

شورای نگهبان بعد از جمع‌بندی از میان نامزدهای موجود، صلاحیت 4 نفر را تایید کرد که عبارت بودند از آقایان علی‌اکبر ناطق‌نوری، سیدمحمد خاتمی، محمد محمدی ری‌شهری و سیدرضا زواره‌ای. از میان این 4 نفر یک نفر نامزد جریان اصولگرا، یک نفر نامزد جریان اصلاحات، یک نفر نامزد جریان اعتدالی و دیگری شخصیتی مستقل بود که در نهایت سیدمحمد خاتمی با گرایش اصلاح‌طلبی رئیس‌جمهور شد.

در انتخابات سال 80 نیز آیات استادی، یزدی و طاهری خرم‌آبادی جایگزین آیات امامی کاشانی، خزعلی و هاشمی شاهرودی شده بودند که شورای نگهبان صلاحیت 10 نفر را برای حضور در انتخابات تایید کرد. سیدمحمد خاتمی، احمد توکلی، علی شمخانی، عبدالله جاسبی، حسن غفوری فرد، منصور رضوی، شهاب‌الدین صدر، علی فلاحیان، مصطفی هاشمی‌طبا و محمود کاشانی نامزدهای این دوره از انتخابات بودند که در نهایت مجدداً سیدمحمد خاتمی با گرایش اصلاح‌طلبی رئیس‌جمهور شد.

در انتخابات سال 84، ترکیب شورای نگهبان عبارت بودند از آیات احمد جنتی، محمد مؤمن، غلامرضا رضوانی، صادق لاریجانی، سید محمدرضا مدرسی‌یزدی و محمد یزدی. اعضای حقوقدان نیز محمدرضا علیزاده، محسن اسماعیلی، ابراهیم عزیزی، غلامحسین الهام، عباسعلی کدخدایی و عباس کعبی‌ بودند.

در این دوره از انتخابات 2 اتفاق کم نظیر رخ داد؛ اولین اتفاق نامه رهبر معظم انقلاب به شورای نگهبان برای بررسی مجدد صلاحیت دو تن از داوطلبان بود. غلامعلی حدادعادل رئیس وقت مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای خطاب به مقام معظم رهبری خواستار تجدید نظر شورای نگهبان در بررسی صلاحیت کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری شد.

در نامه رئیس مجلس شورای اسلامی آمده بود چنانکه تجدیدنظر در این امر را به مصلحت و مایه تقویت مشارکت عمومی بیشتر – که مخصوصاً مورد عنایت حضرتعالی در انتخابات ریاست جمهوری بوده – می‌دانید، شورای محترم نگهبان را به توسیع دایره نامزدهای واجد صلاحیت دلالت فرمائید.

رهبر معظم انقلاب نیز در نامه‌ای خطاب به دبیر شورای نگهبان، با تشکر از زحمات شورای نگهبان فرمودند: از آنجا که مطلوب آن است که همه‌ی افراد کشور از صاحبان سلائق گوناگون سیاسی فرصت و مجال حضور در آزمایش بزرگ انتخابات را بیابند، لذا به نظر می‌رسد نسبت به اعلام صلاحیت آقایان مصطفی معین و مهرعلیزاده تجدید نظر صورت گیرد. در پی نامه رهبر انقلاب، آیت الله جنتی نیز متعاقباً از احراز صلاحیت این دو شخصیت خبر داد.

اما اتفاق دوم، عدم احراز صلاحیت یکی از اعضای حقوقدان شورای نگهبان مرحوم سید رضا زواره‌ای بود. این اقدام شورای نگهبان در عین تاییدصلاحیت 8 نفر دیگر از جناح‌های مختلف، نشان داد که این نهاد انقلابی در احرازصلاحیت‌ها تابع روابط شخصی و کاری نیست و براساس معیارهای ذکر شده در قانون اساسی عمل می‌کند.

در این دوره کاندیداهای تأیید شده عبارت بودند از اکبر هاشمی رفسنجانی، محسن رضایی، محمود احمدی‌نژاد، مهدی کروبی، علی لاریجانی، محمدباقر قالیباف، محسن مهرعلیزاده و مصطفی معین. از بین این 8 نفر، سه کاندیدا متعلق به جناح اصلاحات، دو نامزد مستقل و سه نامزد اصولگرا بودند. در نهایت محمود احمدی‌نژاد با گرایش اصولگرایی با رای مردم برگزیده شد.

در انتخابات سال 88 که اعضای شورای نگهبان عبارت بودند از آیات احمد جنتی، محمد مومن، غلامرضا رضوانی، محمدرضا مدرسی‌یزدی، صادق لاریجانی، محمد یزدی و محمدرضا علیزاده، محسن اسماعیلی، ابراهیم عزیزی، محمد سلیمی، غلامحسین الهام و عباس کعبی‌نسب نیز محمود احمدی‌نژاد، میرحسین موسوی، محسن رضایی و مهدی کروبی تاییدصلاحیت شدند که دو نفر از جناح اصولگرایی و دو نفر از جناح اصلاح‌طلبان بودند. در نهایت مجدد محمود احمدی‌نژاد با گرایش اصولگرایی رئیس‌جمهور شد.

در انتخابات سال 92 نیز ترکیب فقها و حقوقدانان شورا اینگونه بود: آیات احمد جنتی، محمد مؤمن، مهدی شب‌زنده‌دار، سیدمحمود هاشمی شاهرودی، محمدرضا مدرسی‌یزدی و محمد یزدی. سیامک ره‌پیک، محمدرضا علیزاده، محسن اسماعیلی، محمد سلیمی، عباسعلی کدخدایی و حسینعلی امیری.

در این دوره از بین 8 نامزد تاییدصلاحیت شده یعنی حسن روحانی، محمدباقر قالیباف، سعید جلیلی، محسن رضایی، علی‌اکبر ولایتی، سیدمحمد غرضی، غلامعلی حدادعادل و محمدرضا عارف، 5 نفر اصولگرا، یک نفر مستقل، یک نفر اعتدالی و یک نفر اصلاح‌طلب بودند که در نهایت حسن روحانی با گرایش اعتدالی برنده انتخابات شد.

در انتخابات سال 96، آیات احمد جنتی، محمد مومن، مهدی شب‌ زنده‌دار، سیدمحمود هاشمی شاهرودی، سید محمدرضا مدرسی‌یزدی و محمد یزدی و نجات‌الله ابراهیمیان، سام سوادکوهی‌فرد، محسن اسماعیلی، محمدرضا علیزاده، سید فضل‌الله موسوی و عباسعلی کدخدایی اعضای فقها و حقوقدان شورای نگهبان بودند.

در این انتخابات حسن روحانی، سید ابراهیم رئیسی، سیدمصطفی میرسلیم، سیدمصطفی هاشمی‌طبا، محمدباقر قالیباف و اسحاق جهانگیری تایید صلاحیت شدند که 3 نفر اصولگرا، 2 نفر اصلاح‌طلب و یک نفر اعتدالی بودند. در نهایت حسن روحانی با گرایش اعتدالی مجدد رئیس‌جمهور شد.

در انتخابات سال 1400 هم آیات احمد جنتی، سید محمدرضا مدرسی‌یزدی، مهدی شب‌زنده‌دار، صادق آملی لاریجانی، علیرضا اعرافی و سیداحمد خاتمی و سیامک ره‌پیک، محمدحسن صادقی‌مقدم، عباسعلی کدخدایی، سید فضل‌الله موسوی، هادی طحان‌نظیف و محمد دهقان عضو فقها و حقوقدان شورای نگهبان بودند که سیدابراهیم رئیسی، محسن رضایی، عبدالناصر همتی، امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، علیرضا زاکانی و محسن مهرعلیزاده تایید صلاحیت شدند که 4 نفر اصولگرا و 2 نفر اصلاح‌طلب بودند. در نهایت سیدابراهیم رئیسی با گرایش اصولگرایی رئیس‌جمهور شد.

در انتخابات اخیر نیز آیات احمد جنتی، سید محمدرضا مدرسی‌یزدی، مهدی شب‌زنده‌دار، علیرضا اعرافی، سیداحمد خاتمی و سیداحمد حسینی خراسانی و سیامک ره‌پیک، محمدحسن صادقی‌مقدم، عباسعلی کدخدایی، هادی طحان‌نظیف، خیرالله پروین و غلامرضا مولابیگی اعضای شورای نگهبان بودند که مسعود پزشکیان، سعید جلیلی، محمدباقر قالیباف، مصطفی پورمحمدی، علیرضا زاکانی و امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی تایید صلاحیت شدند که 5 نفر اصولگرا و یک نفر اصلاح‌طلب بودند. در نهایت مسعود پزشکیان با گرایش اصلاح‌طلبی رئیس‌جمهور شد.