کریدور زنگزور در منطقه‌ای بین ارمنستان و نخجوان قرار دارد. نخجوان یک منطقه خودمختار متعلق به جمهوری آذربایجان است که به صورت زمینی با خاک اصلی آذربایجان متصل نیست و توسط ارمنستان از آن جدا شده است. این کریدور از بخش جنوبی ارمنستان، یعنی استان سیونیک که گاهی زنگزور نامیده می‌شود، عبور می‌کند.
استان زنگزور شرقی از سمت شمال به استان گنجه-داش‌کسن، از سمت جنوب و از طریق رودخانه ارس به کشور ایران، از سمت شرق به استان قره‌باغ و از سمت غرب به کشور ارمنستان محدود شده است. کریدور زنگزور یکی از نقاط حساس و مورد مناقشه بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان پس از جنگ ۲۰۲۰ در قره‌باغ محسوب می‌شود. مذاکرات و تنش‌ها پیرامون این کریدور همچنان ادامه دارد و به شدت تحت تأثیر تحولات ژئوپلیتیکی منطقه است.
این کریدور برای ایران به عنوان یک مسئله حساس و استراتژیک مطرح است چرا که می‌تواند موجب محدودیت در ارتباط زمینی بین ایران و ارمنستان، از دست دادن بخشی از درآمدهای ترانزیتی، برهم زدن توازن قدرت در منطقه و به طور کلی تأثیرات عمده‌ای بر روابط اقتصادی، امنیتی، و ژئوپلیتیکی ایران در قفقاز جنوبی شود.
اخیرا روسیه نیز به حامیان احداث این دالان پیوسته و مسیر اتصال جمهوری آذربایجان به جمهوری خودمختار نخجوان که بخشی از قلمرو این کشور است، به معضل این روزهای بین دو بازیگر اصلی یعنی باکو و ایروان از یکسو و کشورهای دیگر از جمله ایران، ترکیه و روسیه از سوی دیگر تبدیل شده است.
در زمینه موضع‌گیری اخیر روسیه درباره کریدور زنگزور با عبدالرضا فرجی‌راد، عضو هیئت علمی گروه ژئوپلیتیک واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان، گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانیم.
بیشتر بخوانید:
ایکنا ـ به نظر شما عوامل اصلی موضع‌گیری اخیر روسیه درباره کریدور زنگزور چیست؟
چند عامل موجب موضع‌گیری روس‌ها در ارتباط با قفقاز است؛ اول مسئله جدایی ارمنستان از روس‌ها است لذا روس‌ها به سمت آذربایجان آمده‌اند تا به ارمنستان فشار بیاورند که ارمنستان بیش از اینکه با غرب وارد گفت‌وگو شده، در عمل نیز به سمت غرب حرکت نکند. البته فکر نمی‌کنم روس‌ها در این رابطه کار خاصی انجام دهند. البته ارمنستان نیز مراقب است و به دنبال تحریک کردن روسیه نیست.
دردسر روسیه در جنگ با اوکراین
دوم، روسیه در جنگ با اوکراین دچار دردسر شده است و با ورود نیروهای اوکراینی به منطقه کورسک روسیه که در مرز با اوکراین قرار دارد، قطعا جنگ طولانی‌تر خواهد شد لذا پبش‌بینی من این است که انتقال گاز به اروپا از طریق اوکراین، دچار مشکل شود. بنابراین روس‌ها به دنبال این هستند که از طریق آذربایجان و ترکیه گاز را به اروپا برسانند. به عبارت دیگر می‌خواهند گاز را یا ترک‌ها برای آنها بفروشند یا با همکاری برخی از کشورهای اروپای شرقی این کار را انجام دهند.
سوم، تشکیل دولت جدید در ایران است. با توجه به شعار نهمین رئیس‌جمهور کشورمان مبنی بر تعادل و توازن در سیاست خارجی و گفت‌وگو با غرب برای رفع تحریم‌ها، قطعاً روس‌ها از این مسئله ناراضی هستند و این رفتار آنها در واقع به نوعی توهین به ایران است و طبیعتاً می‌خواهند با این موضع‌گیری در خصوص کریدور زنگزور به جمهوری اسلامی ایران، عکس‌العمل نشان دهند و به ایران اخطار دهند که اگر می‌خواهید به سمت غرب بروید فشارهای ژئوپلیتیکی را بر شما وارد می‌کنیم درحالی که ایران نمی‌خواهد به سمت غرب برود بلکه درنظر دارد تا در سیاست خارجی خود تعادل برقرار کند.
اینها از جمله عواملی اصلی اتخاذ این موضع از سوی روسیه است اما باید دید در ملاقات رئیس‌جمهور کشورمان با ولادیمیر پوتین در بریکس چه مسئله و موضوعی طرح می‌شود. همواره مسئله ژئوپلیتیکی برای ایران در شمال غرب و قفقاز مهم است و جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند منافع خود را در ای منطقه درنظر نگیرد. طبیعتاً ایران ایستادگی خواهد کرد اما بخشی از اقدامات روس‌ها جنبه سیاسی دارد و بعید می‌دانم اگر مسئله حاد شود روس‌ها اقدام عملی انجام دهند.
ایکنا ـ آیا این موضع‌گیری از عدم توازن روابط جمهوری اسلامی ایران با روسیه، حکایت نمی‌کند؟ چراکه چندی پیش نیز روسیه با امارات در خصوص جزایر سه‌گانه ایرانی موضع همسویی اتخاذ کرد.
روس‌ها لطفی که ایران به آنها کرده را نادیده گرفته و فکر می‌کنند هنگامی که همسایه تحریم می‌شود و ایران راه‌ها و گشایش‌هایی را برای آنها ایجاد کرد، باید ایران همیشه با سیاست‌های روس‌ها هماهنگ باشد درحالی که آنها با سیاست‌های ایران در مسئله جزایر و همچنین کریدور زنگزور به حاکمیت ملی ایران اشاره داشته و تعرض کرده‌اند. منظور از این تعرض، کلامی و لفظی است. طبیعتاً نباید به عنوان یک کشور قدرتمند و ملتی که کشورشان را دوست دارند و همیشه از حاکمیت ملی خود دفاع می‌کنند، اجازه دهیم که آسایش ژئوپلیتیکی حوزه پیرامونی، مورد تعرض قرار بگیرد.
ایجاد دالان زنگزور با حاکمیت ارمنستان
طبیعی است که ایران بهنگام تلاش خواهد کرد تا این مسئله به تنش تبدیل نشود و دوستی با همسایگان حفظ شود اما اگر ضرورت داشت به مانند گذشته که نیروهایی را در مرز مستقر کرد این بار نیز نیروهایی را مستقر خواهد کرد.
قطعاً بدون رضایت جمهوری اسلامی ایران هیچ کشوری نمی‌تواند در این منطقه اقدامی انجام دهد. البته دالان زنگزور می‌تواند ایجاد شود اما تحت نظر و حاکمیت ارمنستان، چراکه استان سیونیک بخشی از خاک ارمنستان است و آنها می‌خواهند با زور این مسئله را به کشوری که سابقه روابط تاریخی با ایران دارد، تحمیل کنند. ارمنستان نیز می‌خواهد با آذربایجان کنار بیاید و در این زمینه تلاش بسیار کرده اما اینگونه نیست که حاکمیت ملی ارمنستان اجازه دهد مورد تردید قرار گیرد. اگر ارمنستان خودش نخواهد این کار انجام شود، ایران همکاری می‌کند و اگر بخواهد کریدور زنگزور تحت حاکمیت خودش باشد، باز هم جمهوری اسلامی ایران با ارمنستان هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دهد.
عدم امکان روابط راهبردی با روسیه
ایکنا ـ با این اتفاقات و تحولات آیا می‌توان روابط ایران را با روسیه یک روابط راهبردی دانست؟ آیا مؤلفه‌های یک روابط راهبردی در رابطه میان ایران و روسیه وجود دارد؟
هیچ گاه نمی‌توانیم با روسیه روابط راهبردی داشته باشیم. روسیه رقیب ژئوپلیتیکی ایران چه در حوزه آسیای مرکزی و چه در قفقاز است. هر دو صادرکننده انرژی به شرق دور، چین و اروپا هستیم. بخشی از اقتصاد هر دو کشور براساس درآمدهای مربوط به انرژی قرار دارد لذا هیچ گاه نمی‌توانیم شریک راهبردی همدیگر باشیم بلکه رقیب ژئوپلیتیکی هستیم اما در عین حال دو همسایه هستیم که باید بهترین رابطه را با یکدیگر داشته باشیم و کالا صادر و وارد کنیم یا در بحث توریست باهم تعامل داشته باشیم و مقامات دو کشور با یکدیگر دوست باشند.
ایکنا ـ در پایان، به نظر شما موافقتنامه جامع همکاری‌های بیست ساله بین ایران و روسیه، قابلیت اجرا دارد؟
ما هنوز نمی‌دانیم محتوای این موافقتنامه چیست. پیشتر نیز توافقی امضا شد که بیشتر در بحث نظامی بود. لذا ممکن است واژه‌هایی استفاده شود که چندان دقیق نباشد.
انتهای پیام
source