ناامنی‌های ایجاد شده به دست دشمنان ملت ایران در ماه‌های اولیه شکل‌گیری انقلاب اسلامی موجب شد بسیج همگانی برای دفاع از انقلاب اسلامی به اولویت اول کشور در آن ایام بدل گردد. در این میان ماجرای تسخیر لانه جاسوسی به دست دانشجویان پیرو خط امام و آشکار شدن تبدیل این سفارتخانه به پایگاهی برای جاسوسی و توطئه‌افکنی علیه ملت ایران، انقلاب اسلامی را در شرایط ویژه «رویارویی مستقیم با امریکا» قرار داد. تهدید امریکایی‌ها برای حمله نظامی به ایران به قصد آزادی جاسوسان، دغدغه‌ای بود که ضرورت وجود نیروی منسجم، آموزش دیده، نظامی، انقلابی و مردمی برای دفاع همه‌جانبه از انقلاب اسلامی را بیش از گذشته فراهم آورد. در چنین شرایطی بسیج مستضعفین به فرمان حضرت امام خمینی (ره) در ۵ آذر ۱۳۵۸ تشکیل شد. حضرت امام در همان ایام در دیدار با جمعی از پاسداران درباره ضرورت دفاع از کشور فرمودند: «مملکت اسلامى باید همه‏اش نظامى باشد. تعلیمات نظامى داشته باشد… یک مملکت بعد از یک چند سالى بشود یک کشورى با ۲۰ میلیون جوان که دارد ۲۰ میلیون تفنگدار داشته باشد. ۲۰ میلیون ارتش داشته باشد؛ و این یک همچه مملکتى آسیب بردار نیست.» 
از آن روز تاکنون بسیج در عرصه‌های مختلفی حضور موفقیت آمیز داشته است که بی‌شک هیچ مجموعه دیگری نمی‌تواند جایگزین آن گردد. رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با فرماندهان گردان‌های عاشورای بسیج سراسر کشور این دوران باشکوه حضور بسیج در صحنه دفاع از انقلاب را چنین توصیف می‌کنند:
«این بسیج اگر نبود، این نیروی عظیم حزب الله اگر نبود، در مقابل دشمنان گوناگون هم در این چندسال شکست می‌خوردیم و آسیب‌پذیر بودیم. کارخانه ما را می‌خواستند به تعطیلی بکشانند؛ نیروی حزب‌اللهی از داخل کارخانه می‌زد به سینه‌شان. مزرعه ما را در اوایل انقلاب می‌خواستند آتش بزنند؛ نیروی حزب‌اللهی از همان وسط بیابان‌ها و روستا‌ها و مزارع، می‌زد توی دهانشان. خیابان‌ها را می‌خواستند به اغتشاش بکشند؛ نیروی حزب‌اللهی می‌آمد سینه سپر می‌کرد و در مقابلشان می‌ایستاد.»
پایان هشت سال دفاع مقدس، پایان کار بسیج نبود. بسیج آماده می‌شد خود را برای فصلی نو در مسیر تحقق تمدن بزرگ اسلامی مهیا سازد. در این میان برخی زمزمه‌هایی به گوش می‌رسید که با پایان یافتن شرایط جنگی کشور، و فرا رسیدن دوران صلح و آرامش، زمان آن فرا رسیده است که برخی نهاد‌های انقلابی از جمله مجموعه بسیج، پایان کار خود را اعلام نمایند. در این بین ایدئولوگ و مفسر بزرگ انقلاب اسلامی چنین ابراز می‌دارند که «من در جواب آن سؤال آغازین که جایگاه بسیج در کشور ما بعد از دوران جنگ کجاست؟ می‌گویم که بسیج باید با همان روحیه و شور و قدرت دوران جنگ باقی بماند و جوانان آموزش ببینند و سازماندهی شوند و آمادگی و حضور پیدا کنند.» اولین حضور بسیج پس از پایان دفاع می‌توان در عرصه سازندگی مشاهده کرد، آنجا که خرابی‌های تجاوز بیگانه باید مرتفع می‌شد و کشور در مسیر توسعه و آبادانی قرار می‌گرفت. 
فصل دیگر بسیج تلاش در عرصه جهاد علمی بود، بالاخص پس از آنکه حکیم انقلاب جوانان مؤمن انقلابی را دعوت به جهاد علمی و تلاش برای راه اندازی جنبش نرم افزاری را در صدر اولویت‌ها قرار داد. جوانان بسیجی حوزه و دانشگاه پیشگام شدند و در عرصه تولید علم بومی و استقلال علمی به دستاورد‌های ارزشمندی رسیدند که مؤسسه رویان و دستاورد‌های هسته‌ای تنها گوشه‌ای از این مجاهدت‌ها بود. عرصه فرهنگ، عرصه‌ای نبود که بشود بسیج را در آن میدان وارد نکرد. بالاخص آنگاه که تهاجم فرهنگی دشمن، سبک زندگی جامعه اسلامی را نشانه رفته بود و خالی گذاشتن این عرصه، خالی کردن مهم‌ترین سنگر هویتی انقلاب اسلامی بود. در این میدان نیز بسیار هنرمندان و صاحب نظران انقلابی که با فرهنگ بسیجی عجین شده بودند به میدان آمدند و قلم بر دست گرفتند و ابزار هنر، پیشه کردند تا شبیخون فرهنگی دشمن بی‌خاکریز نباشد!
فصل دیگری از کار بسیج را باید در تأمین سلامت جامعه جست‌وجو نمود. از اجرایی نمودن طرح واکسیناسیون عمومی گرفته تا ورود به جنگ تمام عیار با بیماری فراگیر کرونا که جان بسیجیان فراوانی را نیز گرفت و نام آنان را مزین به شهدای مدافع سلامت کرد. بسیج همواره در کنار مردم بوده و برای حدمت به آنان زیسته است، بالاخص آنگاه که نیاز بیشتری به حضور بسیج است. آنجا که کشور دچار بلایای طبیعی همچون سیل و زلزله شده و خانه و زندگی مردم به ویرانی کشیده شده است. در این معرکه‌های سخت نیز اولین کس که به کمک مردم رسیده بسیج و بسیحیان بوده‌اند. 
فصل دیگری از حضور تفکر بسیجی را می‌توان در عرصه جهاد و مقاومت دید. آنجا که بسیجیان سیدعلی برای دفاع از حرم قدم به آن‌سوی مرز‌ها نهادند تا اجازه ندهند دست دشمنان این سرزمین حتی به مرز‌های ایران اسلامی برسد. آخرین میدان نبرد را می‌توان در عرصه جنگ شناختی و جهاد تبیین تعریف نمود، آنجا که دشمن به ابزار تحریف متمسک شده تا نسل جوان امروز را نسبت به ارزش‌های انقلاب اسلامی و دستاورد‌های جمهوری اسلامی بی‌اعتنا سازد. در این میدان که به طور خاص در بستر فضای مجازی دنبال می‌شود، باز هم این بسیج و بسیجیان هستند که میدان‌دار شده و قدم در مسیر تبیین و روشنگری نهاده‌اند تا اجازه ندهند قلب‌ها و عقل‌های نسل جوان به دست دشمن تسخیر شود. 
بسیجیان مردانی برای تمام فصول‌اند و پایان ناپذیر و تا بسیج زنده است، انقلاب اسلامی حیات خواهد داشت، به تعبیر حضرت روح الله مادامی که نوای دلنشین تفکر بسیجی در این سرزمین طنین انداز شود، چشم طمع دشمنان و جهانخواران از آن دور خواهد گردید والا هر لحظه باید منتظر حادثه ماند.