یکی از وزیران دولت چهاردهم اخیراً اظهار کرده است که در نظام حاکمیت ما با چالش سرمایه اجتماعی مواجه هستیم، به این معنا که اعتماد مردم به حاکمیت و حکمرانی در دهه‌های اخیر به طور چشمگیری کاهش یافته است (سایت انتخاب، ۲۳ / ۱۰ /۱۴۰۳).
نکته قابل توجه در این بیان، استفاده از واژه «به شدت» در توصیف کاهش اعتماد مردم به حاکمیت است. درباره این اظهارات وزیر، چند نکته قابل تأمل است:
۱. زبان سیاسی مسئولان و نمایندگان دولت باید دقیق، سنجیده و فراگیر باشد، چرا که هر عبارت آنان می‌تواند تأثیرات فردی، اجتماعی و سیاسی عمیقی در جامعه داشته باشد. این تأثیرات می‌تواند امیدواری یا ناامیدی را در جامعه تقویت کند. بنابراین، نه بزرگ‌نمایی مشکلات و نه کوچک‌شمردن آن‌ها رویکردی درست نیست.
۲. مطالعات گسترده‌ای که در زمینه سنجش سرمایه اجتماعی در ایران انجام شده، نشان‌دهنده کاهش این سرمایه است، اما در هیچ‌یک از این مطالعات، برخلاف ادعای مطرح‌شده، شدت کاهش سرمایه اجتماعی به شکلی که بیان شده، ذکر نشده است.
۳. در جدیدترین گزارش مرکز رصد فرهنگی با عنوان «ایران در آینه شاخص‌های جهانی فرهنگ» که بر اساس داده‌های پیمایشی بین‌المللی تهیه شده، آمده است که احساس امنیت در ایران همچنان در مقایسه با میانگین جهانی، وضعیت مطلوب‌تری دارد. این گزارش همچنین نشان می‌دهد که ارزش‌های اخلاقی در ایران نسبت به وضعیت جهانی جایگاه بالاتری دارد و می‌توان جامعه ایران را در مقایسه با دیگر کشورها، جامعه‌ای اخلاقی توصیف کرد.
۴. بر اساس گزارش مرکز رصد فرهنگی که زیرمجموعه وزارت ارشاد است، مؤسسه «لگاتوم» سالانه گزارشی بر اساس شاخص «رفاه و کامیابی» کشورها منتشر می‌کند. این شاخص از ۱۲ مؤلفه شامل کیفیت اقتصادی، محیط کسب‌وکار، حکمرانی، آموزش، سلامت، امنیت و ایمنی، آزادی فردی، سرمایه اجتماعی و محیط‌زیست تشکیل شده است. داده‌های این گزارش نشان می‌دهد که نرخ مؤلفه سرمایه اجتماعی ایران در سال‌های مختلف نوسان داشته و در سال ۲۰۲۱، نمره کلی سرمایه اجتماعی ایران در سطح متوسط ارزیابی شده است. این نمره تقریباً با نتایج پیمایش‌های داخلی همخوانی دارد. البته باید اشاره کرد که پیمایش‌های داخلی روند سرمایه اجتماعی را متوسط اما کاهشی نشان می‌دهند.
۵. به گفته یکی از محققان، علوم اجتماعی در ایران از قدرت بالایی برخوردار است و همان‌طور که در حوزه‌هایی مانند نانو و بیوتکنولوژی پیشرفت‌هایی داشته‌ایم، در علوم اجتماعی نیز توانمند هستیم. با این حال، علوم اجتماعی در ایران تحت تأثیر سیاست قرار دارد و گاهی اوقات برخی واقعیت‌ها را نادیده می‌گیرد. این موضوع به دلیل تفاوت در رویکردهای چپ و راست در این حوزه است.
۶. مشارکت، اعتماد و سرمایه اجتماعی از مؤلفه‌های کلیدی برای حکمرانی نوین محسوب می‌شوند. مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد که روند نزولی سرمایه اجتماعی و اعتماد، پدیده‌ای جهانی است.
با توجه به این شرایط، ضروری است که ظرفیت‌های موجود برای تقویت همبستگی، اعتماد و سرمایه اجتماعی در دستور کار سیاست‌گذاری قرار گیرد. با برگزاری انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری و تشکیل دولت وفاق ملی، موج جدیدی از امید به بهبود شرایط در جامعه شکل گرفته است.
در شرایط پیچیده اقتصادی و تحریم‌های ظالمانه، همراه با ضعف مدیریتی در برخی حوزه‌ها، نگرش مثبت نسبت به بهبود وضعیت در یک دهه گذشته کاهش یافته است. با این حال، در بزنگاه‌های مهم، مانند تلاش‌های خستگی‌ناپذیر شهید رئیسی و انتخابات دولت چهاردهم، امید به حل مشکلات و بهبود اوضاع در نگرش جامعه تقویت شده است. این فرصت‌ها باید با تلاش و ابتکار به دست آیند.