در بازدید اخیر از نمایشگاه دستاوردها و توانمندی‌های بخش خصوصی، رهبر معظم انقلاب در پاسخ به وزیر نیرو درباره چگونگی حل مشکل ناترازی انرژی، بر اهمیت صرفه‌جویی تأکید کردند. ایشان فرمودند: «بهترین راه، صرفه‌جویی است.» این موضوع باعث شد تا رسانه‌ی KHAMENEI.IR در قالب پرونده‌ای با عنوان «بررسی راه‌های دستیابی به رشد هشت درصد اقتصادی»، یادداشتی از مصطفی سعیدی، کارشناس و پژوهشگر حوزه انرژی، منتشر کند که در آن به ظرفیت‌های صرفه‌جویی انرژی برای تحقق رشد اقتصادی ۸ درصدی پرداخته شده است.
بر اساس این گزارش، مجموع تولید انرژی کشور از طریق گاز و نفت حدود ۹.۷ میلیون بشکه در روز معادل نفت خام است که بیش از ۸۰ درصد آن در داخل مصرف می‌شود و مابقی به صورت مواد خام صادر می‌گردد. در مقایسه، کشورهایی مانند عربستان سعودی حدود ۱۲.۴ میلیون بشکه نفت خام در روز تولید می‌کنند که عمده آن صادر می‌شود. بنابراین، این تصور که ایران با کمبود تولید انرژی برای مصرف داخلی مواجه است، چندان قابل قبول نیست.
برخی از کارشناسان برای حل مشکل ناترازی انرژی، افزایش عرضه (تولید) را پیشنهاد می‌دهند، اما کمتر به موضوع تقاضا (مصرف و صرفه‌جویی) توجه می‌کنند. در حالی که در پایان سال ۱۳۹۷، بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی جهان با ظرفیت ۴۵۵ هزار بشکه در روز به‌تدریج وارد مدار تولید شد و روزانه ۴۰ میلیون لیتر بنزین تولید می‌کند. این پالایشگاه ابتدا با هدف صادرات و جلوگیری از خام‌فروشی میعانات گازی و تأمین بخشی از نیاز داخلی برنامه‌ریزی شده بود، اما با افزایش مصرف سوخت، کشور مجدداً به واردکننده بنزین تبدیل شده است. این موضوع نشان می‌دهد که افزایش تولید بدون کنترل مصرف، تنها باعث تشدید مصرف‌گرایی می‌شود.
روند رشد مصرف انرژی در ایران در سال‌های اخیر نگران‌کننده بوده است، در حالی که تولید کالا و ثروت‌آفرینی متناسب با آن رشد نکرده است. شدت مصرف انرژی در ایران تقریباً دو برابر میانگین جهانی است. این بدان معناست که اگر مصرف انرژی در ایران به اندازه میانگین جهانی بهینه شود، با فرض رشد سالانه ۸ درصدی اقتصادی، تولید ناخالص داخلی کشور پس از ۱۰ سال دو برابر خواهد شد.
یکی از نمونه‌های صرفه‌جویی در فصل زمستان، استفاده از بخاری‌های با رتبه مصرف A به جای بخاری‌های معمولی است. این تغییر می‌تواند باعث صرفه‌جویی حدود ۶ متر مکعب گاز طبیعی در روز برای هر بخاری شود. با تعویض ۲۰ میلیون بخاری خانگی، سالانه حدود ۱۲ میلیارد متر مکعب گاز صرفه‌جویی می‌شود که بیش از تولید گاز در یک فاز پارس جنوبی است. این میزان صرفه‌جویی معادل ۲.۱ میلیارد دلار ارزش جایگزینی گاز با سوخت مایع در نیروگاه‌ها در فصل زمستان است.
در فصل تابستان نیز صرفه‌جویی در مصرف کولرهای آبی و گازی می‌تواند تأثیر قابل توجهی داشته باشد. به‌عنوان مثال، ارتقاء موتورهای ۲۰ میلیون کولر آبی و تعویض یک میلیون کولر گازی فرسوده با کولرهای گازی با بازده بالا، می‌تواند مصرف برق را تا ۸۵۰۰ مگاوات کاهش دهد. همچنین، با سرمایه‌گذاری حدود ۱۴ میلیارد دلار در نوسازی نیروگاه‌ها و نصب تجهیزات با بازده بالا، می‌توان حدود ۱۱ هزار مگاوات برق اضافی تولید کرد. این اقدامات می‌توانند بخش قابل توجهی از ناترازی ۲۰ هزار مگاواتی برق کشور را حل کنند.
با این حال، برای اجرای این سیاست‌ها، لازم است که بازگشت سرمایه در یک بازه زمانی معقول ۳ تا ۴ ساله اتفاق بیفتد تا دولت بتواند از منابع حاصل، سرمایه‌گذاری مجدد کند. در حال حاضر، به دلیل قیمت‌گذاری دستوری برق، بازگشت سرمایه برای دولت ممکن نیست و این موضوع باعث شده است که بسیاری از پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی به طور کامل اجرا نشوند.
یکی از مشکلات اصلی در حوزه انرژی، قاچاق سوخت است که به دلیل اختلاف قیمت زیاد در دو طرف مرزها رخ می‌دهد. این موضوع باعث شده است که سالانه میلیون‌ها لیتر سوخت به صورت قاچاق از کشور خارج شود. علاوه بر این، رها شدن مصرف انرژی باعث بروز ناترازی ارزی نیز شده است. به‌عنوان مثال، در سال ۱۴۰۲ حدود ۳ میلیارد دلار صرف واردات بنزین شده است، در حالی که این منابع می‌توانست برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل عمومی مانند مترو و اتوبوس‌های کم‌مصرف استفاده شود.
همچنین، اختلاف قیمت‌های نسبی باعث شده است که استفاده از حمل‌و‌نقل عمومی نسبت به خودروی شخصی گران‌تر باشد. این موضوع باعث افزایش ترافیک و مصرف سوخت در شهرهای بزرگ شده است. برای تغییر این وضعیت، توسعه حمل‌و‌نقل عمومی ضروری است و صرفه‌جویی در انرژی می‌تواند بخشی از منابع لازم برای این توسعه را فراهم کند.
در نهایت، برای ایجاد انگیزه صرفه‌جویی، لازم است که یارانه‌ها به صورت عادلانه توزیع شوند. در حال حاضر، توزیع یارانه‌ها به نفع قشر ثروتمند و به ضرر قشر کم‌درآمد است. برای مثال، افرادی که خانه‌های بزرگ‌تر دارند، از یارانه بیشتری بهره می‌برند، در حالی که افراد کم‌درآمد از این مزایا محروم هستند. بنابراین، یارانه‌ها باید به صورت عادلانه به مصرف‌کنندگان نهایی پرداخت شود تا علاوه بر ایجاد درآمد برای قشر کم‌مصرف، انگیزه‌ای برای صرفه‌جویی در قشر پر‌مصرف ایجاد شود.
انتهای پیام/