رویداد ۲۴| علیرضا کیانپور – «رفع فیلترینگ» از مهمترین وعده‌های انتخاباتی مسعود پزشکیان بود و پس از پیروزی در انتخابات نیز گام‌هایی را در راستای تحقق این مطالبه عمومی برداشت. با این همه، اما دولت پزشکیان به باور بسیاری از ناظران چندان جدیتی از خود در تحقق این وعده نشان نداده است؛ به‌ویژه آن‌که رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یک وعده انتخاباتی، نه به منابع هنگفت اقتصادی نیاز دارد و نه حتی آن‌چنان کار کارشناسی گسترده‌ای می‌طلبد. پزشکیان البته پس از چندماه رایزنی بالاخره موفق شد در روز‌های آغازین دی‌ماه سالی که گذشت، واتساپ و گوگل‌پلی را از بند فیلترینگ ناضرور این سال‌ها آزاد کند و حتی در ادامه اخباری منتشر شد که بر اساس آن انتطار می‌رفت «گام دوم رفع فیلترینگ» تا پیش از نوروز ۱۴۰۴ برداشته شود، اما اسفندماه ۱۴۰۳ و نوروز ۱۴۰۴ نیز آمد و رفت و گامی هم برداشته نشد.
فیلرینگ در ایران به‌شدت سیاسی و امنیتی است
وزیر ارتباطات دولت پزشکیان در یکی از آخرین اظهاراتش با تاکید بر اینکه بحث رفع فیلترینگ از دستورکار دولت و وزارتخانه متبوعش خارج نشده، گفته که «امسال ان‌شاءالله شاهد گشایش‌هایی در این خصوص خواهیم بود.»! آن‌چه آقای وزیر به عنوان زمان تحقق این وعده عنوان کرده، اما موجب ناامیدی در این رابطه است. چراکه به باور بسیاری از ناظران صحبت از تحقق وعده‌ای همچون رفع فیلترینگ در سال جاری، آن هم در حالی که تازه وارد دومین ماه سال شده‌ایم، بیشتر شبیه به «وعده سر خرمن» است.
بیشتر بخوانید: وعده وزیر ارتباطات درباره رفع فیلترینگ
نکته‌ای که ازقضا سیده حمید زرآبادی، نماینده پیشین مجلس و سخنگوی ستاد انتخاباتی پزشکیان نیز تلویحاً به آن اذعان دارد و می‌گوید: «واقعیت این است که موضوع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در ایران نه صرفاً یک مسئله فنی یا حتی اقتصادی، بلکه به‌شدت سیاسی و امنیتی است.»
دیدگاه و منافع تصمیم‌گیران مغایر آزادسازی فضای مجازی است
زرآبادی که هم‌اکنون درقامت مدیرعامل شرکت تولید برق شرق در زیرمجموعه وزارت نیرو با دولت پزشکیان همکاری دارد، در گفت‌وگویی با «رویداد ۲۴» می‌گوید: «وزارت ارتباطات به‌عنوان یک نهاد اجرایی، در عمل قدرت نهایی برای تصمیم‌گیری در این زمینه را ندارد. سیاست‌گذاری درمورد فیلترینگ، تابع نظر نهاد‌هایی است که در شورای‌عالی فضای مجازی، نهاد‌های امنیتی و بعضاً حتی فراسازمانی ایفای نقش می‌کنند. از این رو، حتی اگر وزیر ارتباطات وعده‌هایی درباره رفع فیلترینگ بدهد، اجرای آن مستلزم هماهنگی با نهاد‌هایی است که شاید دیدگاه و منافع متفاوتی نسبت به آزادسازی فضای مجازی دارند.»
وعده رفع فیلتر بیشتر تلاش برای زنده نگه داشتن امیدست، نه تضمین تغییر سیاست‌ها
زرآبادی که در دوران حضور در مجلس دهم به‌عنوان یکی از اعضای فعال کمیته ارتباطات کمیسیون صنایع پارلمان، همواره منتقد فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی بود، در ادامه می‌گوید: «تجربه نشان داده که در موارد متعددی، حتی در صورت وجود اراده در بدنه دولت، اجرای تصمیماتی مانند رفع فیلتر در لحظات آخر با وتو یا ممانعت نهاد‌های غیرپاسخگو مواجه می‌شود.»
او بر این اساس معتقد است که «اگر وعده‌ای از سوی وزیر داده می‌شود، اما بدون زمان‌بندی مشخص، می‌توان آن را بیشتر نشانه‌ای از تلاش برای نگه داشتن امید در افکار عمومی تلقی کرد، نه تضمینی بر تغییر سیاست‌ها در آینده نزدیک.»
رفع فیلترینگ به‌رغم سادگی فنی، موضوعی پرچالش در ساختار قدرت است
اما در شرایطی که دولت با تعریف کردن گام‌های چندگانه برای رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی سعی در القای این باور به افکار عمومی دارد که پیگیر تحقق این مطالبه عمومی است، بسیاری از ناظران بر این باورند که اساساً طرح بحث به این شکل و تن دادن دولت به رفع فیلترینگ در چند گام، تصمیمی نادرست و ناضرور بوده است. چه آن‌که تحقق این وعده انتخاباتی نه به پشتوانه اقتصادی هنگفت است و نه حتی کار کارشناسی پیچیده‌ای می‌طلبد.
بیشتر بخوانید: آقای پزشکیان! چاره‌‌ای غیر از وفاق با مردم ندارید | سرمایه اجتماعی را با رفع فیلترینگ و شکستن سد FATF پای کار آورید
حمیده زرآبادی نیز این دیدگاه را رد نمی‌کند، اما معتقد است مسئله فراتر از این عوامل و موارد است. او در این رابطه به «رویداد ۲۴» گفته است: «رفع فیلترینگ در ایران اگرچه از نظر فنی ساده است و نیاز به منابع مالی گسترده‌ای ندارد، اما از منظر ساختار قدرت، یک موضوع پرچالش است.»
این نماینده پیشین مجلس همچنین در توضیح علت تن دادن دولت به اینکه رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی به‌صورت گام به گام و در چند مرحله صورت بگیرد، می‌گوید: «گام به گام بودن این روند، بازتاب‌دهنده تقابل دو دیدگاه اصلی در حاکمیت است؛ یک دیدگاه که بر لزوم باز بودن فضای اطلاعاتی برای توسعه کشور تأکید دارد و دیدگاه دیگری که فضای باز رسانه‌ای را تهدیدی برای نظم موجود می‌داند.»
گام به گام بودن رفع فیلترینگ برای این است که امکان کنترل تبعاتش فراهم باشد
زرآبادی همچنین می‌گوید: «تصمیم به رفع فیلتر، در واقع نوعی عقب‌نشینی از رویکرد کنترل‌گرایانه تلقی می‌شود. به همین دلیل، اگر قرار باشد این اتفاق بیفتد، ترجیح داده می‌شود تدریجی باشد تا امکان کنترل تبعات اجتماعی و سیاسی آن فراهم شود. در عین حال، این روند به دولت‌ها این امکان را می‌دهد که در هر مرحله از فرآیند، در صورت بروز واکنش‌های پیش‌بینی نشده از سوی جامعه یا دیگر نهاد‌های قدرت، امکان توقف یا بازنگری داشته باشند.»
سیاست‌های کنترلی در فضای مجازی عملاً ناکارآمد شده‌اند
فارغ از این مباحث، اما نکته دیگری که ناظران به آن استناد می‌کنند و با این استدلال تاکید دارند که فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در جهان امروز اساساً ناممکن است. آن هم در حالی که این تحولات گسترده در حوزه فناوری علاوه‌بر ناممکن کردن اعمال محدودیت در فضای مجازی، حتی اعمال این دست محدودیت‌ها را در فضای حقیقی نیز به امری دشوار تبدیل کرده است. تحولی که به باور این دست از ناظران در همین روز‌های گذشته در جریان تحولات مربوط به فستیوال کوچه نیز شاهد بودیم و به‌رغم اصرار بخشی از حاکمیت بر توقیف این فستیوال مردمی، درنهایت وقتی هنرمندان با استفاده از تریبون شبکه‌های اجتماعی از عزم راسخ خود برای حضور در صحنه گفتند، مخالفان نیز ناگزیر عقب‌نشینی کردند.
بیشتر بخوانید: وزیر ارتباطات: هیچ سکویی از قاعده رفع فیلتر خارج نیست
جالب آن‌که زرآبادی نیز این تحلیل را تایید کرده است. او می‌گوید: «تحولات شتابان فناوری و افزایش توانمندی کاربران در دور زدن محدودیت‌ها باعث شده که سیاست‌های کنترلی در فضای مجازی عملاً ناکارآمد شوند. حتی در نظام‌های سیاسی بسته‌تر نیز، ابزار‌های سنتی محدودسازی دیگر آن اثربخشی سابق را ندارند. جریان اطلاعات امروز بر بستر شبکه‌ای و غیرمتمرکز حرکت می‌کند و کاربران نه فقط مصرف‌کننده، بلکه تولیدکننده محتوای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هستند.»
جامعه مدنی دیجیتال، نهاد‌های اقتدارگرا را ناچار به عقب‌نشینی کرده است
زرآبادی با اشاره به تحولات اخیر در جریان توقیف و مجدداً صدور مجوز برگزاری فستیوال کوچه می‌گوید: «نمونه فستیوال کوچه در بوشهر به خوبی نشان می‌دهد که جامعه مدنی دیجیتال، قدرت نرم و فزاینده‌ای پیدا کرده است؛ به گونه‌ای که حتی نهاد‌های سخت‌افزاری اقتدارگرا ناچار به عقب‌نشینی می‌شوند، چون هزینه مقابله با این حجم از مشارکت و آگاهی عمومی بالاست.»
زرآبادی در پایان می‌گوید: «به زبان ساده، کنترل کامل فضای مجازی دیگر یک هدف دست‌یافتنی نیست و دولت‌ها به‌جای مقاومت در برابر تغییرات، باید سعی کنند در این زیست‌بوم جدید جایگاه خود را بازتعریف کنند، چون جامعه متصل و آگاه امروز، با سازوکار‌های قدیمی مهار نمی‌شود.»
source